Xét Nghiệm Sốt Xuất Huyết: Thời Điểm, Các Loại Xét Nghiệm và Cách Đọc Kết Quả

Sốt xuất huyết Dengue có thể diễn tiến nhanh và gây biến chứng nếu không được nhận biết sớm. Xét Nghiệm Sốt Xuất Huyết giúp xác định chẩn đoán, theo dõi và tiên lượng bệnh một cách chính xác, đặc biệt trong những ngày đầu có triệu chứng. Bài viết được biên soạn bởi Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên, tổng hợp từ khuyến cáo của WHO/CDC và các tài liệu y khoa uy tín, nhằm cung cấp kiến thức tin cậy cho bạn đọc Việt.

Để hiểu rõ hơn về một biểu hiện thường gặp của bệnh, bạn có thể tham khảo thêm bài viết sốt xuất huyết dưới da tại trang thông tin của bệnh viện.

Xét Nghiệm Sốt Xuất Huyết: Tầm Quan Trọng và Thời Điểm Nên Làm

Xét nghiệm sốt xuất huyết là các kỹ thuật xét nghiệm nhằm phát hiện trực tiếp virus Dengue (kháng nguyên NS1, RT-PCR) hoặc gián tiếp thông qua đáp ứng miễn dịch của cơ thể (kháng thể IgM, IgG), cùng các xét nghiệm bổ sung giúp đánh giá mức độ nặng (tiểu cầu, hematocrit, men gan, điện giải…).

Khi nào nên làm xét nghiệm sốt xuất huyết? Trong đa số trường hợp, bạn nên xét nghiệm ngay khi nghi ngờ — đặc biệt 24–48 giờ sau cơn sốt đầu tiên trong bối cảnh có dịch hoặc có yếu tố nguy cơ phơi nhiễm muỗi Aedes. Theo WHO và CDC, “cửa sổ” thích hợp cho từng loại xét nghiệm khác nhau:

• NS1 và RT-PCR: hiệu quả nhất từ ngày 0–5 của bệnh (tính từ khi sốt).
• IgM: xuất hiện từ khoảng ngày 3–5, rõ hơn sau ngày 5.
• IgG: tăng từ sau ngày 7, giúp đánh giá phơi nhiễm trước đó hoặc phân biệt nhiễm lần đầu/lần sau.

Điều quan trọng: thời điểm lấy mẫu ảnh hưởng mạnh đến độ chính xác kết quả. Âm tính không loại trừ hoàn toàn nếu làm sớm hoặc muộn hơn cửa sổ xét nghiệm. Bác sĩ có thể chỉ định lặp lại xét nghiệm khi cần.

Xét nghiệm sốt xuất huyết nên được thực hiện đúng thời điểm để tối ưu độ chính xác

Dấu Hiệu Gợi Ý Cần Xét Nghiệm và Các Giai Đoạn Bệnh

Sốt cao đột ngột (thường > 38°C) là dấu hiệu điển hình. Kèm theo có thể là đau đầu dữ dội, đau hốc mắt, đau cơ — khớp, buồn nôn/nôn, phát ban dạng chấm đỏ li ti trên da. Bệnh thường diễn tiến qua 3 giai đoạn:

• Giai đoạn sốt (ngày 0–2/3): sốt cao, đau nhức, mệt mỏi, phát ban có thể xuất hiện sớm.
• Giai đoạn nguy critical (ngày 3–7): cảnh báo gồm đau bụng dữ dội, nôn dai dẳng, chảy máu niêm mạc (chảy máu cam, chân răng), lừ đừ/kích thích, gan to, dấu hiệu thoát dịch (tràn dịch màng phổi/ổ bụng), tăng hematocrit kèm giảm nhanh tiểu cầu. Đây là giai đoạn cần theo dõi sát vì nguy cơ sốc và biến chứng.
• Giai đoạn hồi phục: hết sốt, ăn uống khá hơn, tiểu cầu bắt đầu tăng trở lại.

Nếu xuất hiện dấu hiệu cảnh báo, hãy đi khám ngay để được đánh giá và chỉ định xét nghiệm sốt xuất huyết phù hợp. Việc xác định sớm giúp giảm nguy cơ biến chứng nặng.

Xét Nghiệm Kháng Nguyên Dengue NS1: Phát Hiện Sớm Virus

Kháng nguyên NS1 là protein đặc hiệu của virus Dengue, có thể phát hiện trong máu từ rất sớm, thường từ ngày 0–5 kể từ khi khởi sốt. NS1 giúp chẩn đoán sớm ngay cả trước khi cơ thể kịp tạo kháng thể. Ưu điểm:

• Có thể làm nhanh (test nhanh) hoặc bằng phương pháp ELISA tại phòng xét nghiệm.
• Hữu ích trong ngày đầu/đầu giai đoạn bệnh, đặc biệt ở vùng dịch.

Lưu ý:

• Sau khoảng ngày 5, NS1 giảm nhanh; xét nghiệm quá muộn dễ cho âm tính giả.
• Kết quả cần được diễn giải cùng lâm sàng và các xét nghiệm khác (CBC, men gan, RT-PCR/kháng thể) để tăng độ tin cậy.
• Một số trường hợp tái nhiễm (nhiễm thứ phát) có thể cho kết quả NS1 thấp hơn.

Xét Nghiệm Realtime RT-PCR Dengue: Chuẩn Xác, Xác Định Type Virus

RT-PCR tìm ARN virus Dengue trong máu, thường chính xác nhất trong 1–5 ngày đầu của bệnh. Điểm mạnh:

• Độ nhạy/đặc hiệu cao, đặc biệt giai đoạn sớm.
• Có thể xác định typ virus (DENV-1 đến DENV-4), hữu ích cho giám sát dịch tễ.

Hạn chế:

• Cần phòng xét nghiệm đạt chuẩn, thời gian trả kết quả có thể lâu hơn test nhanh.
• Sau giai đoạn viremia (virus trong máu giảm), RT-PCR ít giá trị — bác sĩ sẽ chuyển sang xét nghiệm kháng thể.

RT-PCR thường được WHO/CDC khuyến nghị kết hợp với NS1 hoặc IgM/IgG tuỳ thời điểm, để tối ưu hoá chẩn đoán xét nghiệm sốt xuất huyết.

Xét Nghiệm Kháng Thể IgM và IgG: Vai Trò Theo Thời Điểm

• IgM: thường xuất hiện từ ngày 3–5, tăng rõ sau ngày 5 và tồn tại vài tuần đến 2–3 tháng. IgM dương tính hỗ trợ chẩn đoán sốt xuất huyết trong giai đoạn không còn phát hiện được virus trực tiếp.
• IgG: xuất hiện muộn hơn (sau ngày 7) và kéo dài. IgG tăng sớm, hiệu giá cao gợi ý nhiễm thứ phát (tái nhiễm), trong khi IgM có thể thấp hơn ở nhóm này.

Diễn giải cần lưu ý:

• Nhiễm lần đầu: NS1/RT-PCR dương tính sớm; IgM tăng sau; IgG tới muộn.
• Nhiễm lần sau: IgG thường tăng sớm và cao; NS1 có thể thấp; IgM không phải lúc nào cũng cao.
• Kháng thể có thể phản ứng chéo với một số virus họ Flavivirus (ví dụ Zika). Trong bối cảnh dịch tễ rõ ràng, bác sĩ sẽ cân nhắc phối hợp phương pháp để tăng độ chính xác.

Xét Nghiệm Bổ Sung Giúp Theo Dõi và Tiên Lượng

Ngoài xét nghiệm sốt xuất huyết đặc hiệu, bác sĩ thường chỉ định thêm:

• Công thức máu: giảm tiểu cầu, tăng hematocrit (do thoát dịch) là dấu hiệu nặng cần theo dõi sát.
• Men gan (ALT, AST), GGT, Albumin: đánh giá tổn thương gan và tình trạng thoát dịch/hạ albumin. Nếu bạn quan tâm cách đọc kết quả men gan, có thể xem thêm cách đọc chỉ số xét nghiệm gan để hiểu ý nghĩa các chỉ số thường gặp.
• Điện giải (Na+, K+, Cl−): phát hiện rối loạn điện giải do nôn ói, thoát dịch.
• Chức năng thận (Ure, Creatinine, Cystatin C, Microalbumin niệu): tầm soát biến chứng tại thận.
• CRP: không đặc hiệu cho Dengue nhưng hữu ích phân biệt bội nhiễm vi khuẩn đi kèm.
• Hình ảnh học (nếu cần): siêu âm đánh giá tràn dịch màng phổi/ổ bụng, gan to, túi mật phù nề — các dấu hiệu hỗ trợ chẩn đoán giai đoạn nguy.

Việc phối hợp xét nghiệm giúp bác sĩ định hướng chăm sóc, theo dõi diễn tiến và kịp thời can thiệp nếu có dấu hiệu nặng.

Các loại xét nghiệm sốt xuất huyết: từ NS1, RT-PCR đến kháng thể và công thức máu

Chuẩn Bị Trước Khi Làm Xét Nghiệm và Quy Trình Lấy Mẫu

Phần lớn xét nghiệm sốt xuất huyết (NS1, RT-PCR, IgM/IgG, CBC) không yêu cầu nhịn ăn. Tuy nhiên, hãy:

• Cung cấp thông tin chính xác về ngày khởi sốt, triệu chứng đi kèm, thuốc đã dùng (đặc biệt là thuốc giảm đau hạ sốt).
• Trao đổi với bác sĩ trước khi tự dùng thuốc giảm đau. Theo khuyến cáo y khoa, cần thận trọng với các thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) như ibuprofen, aspirin trong nghi ngờ Dengue vì có thể tăng nguy cơ chảy máu.

Quy trình lấy mẫu thường là lấy máu tĩnh mạch. Trong giai đoạn nguy, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm hằng ngày để theo dõi tiểu cầu, hematocrit và men gan. An toàn và tuân thủ hướng dẫn của cơ sở y tế là ưu tiên hàng đầu.

Diễn Giải Kết Quả Xét Nghiệm Sốt Xuất Huyết

• Dương tính (NS1/RT-PCR hoặc IgM phù hợp thời điểm): xác nhận nhiễm Dengue, cần theo dõi và điều trị theo chỉ định của bác sĩ.
• Âm tính: không loại trừ hoàn toàn. Nếu làm xét nghiệm quá sớm/muộn so với cửa sổ xét nghiệm hoặc ở nhiễm thứ phát, có thể âm tính giả. Bác sĩ sẽ xem xét lặp lại xét nghiệm hoặc kết hợp phương pháp khác.

Lưu ý phân biệt nguyên nhân chảy máu: nếu có xuất huyết tiêu hoá (đi ngoài phân đen, nôn ra máu), bác sĩ sẽ đánh giá thêm các nguyên nhân xuất huyết dạ dày bên cạnh tổn thương do Dengue, để có hướng xử trí phù hợp.

Theo dõi và đọc kết quả xét nghiệm sốt xuất huyết cần gắn với triệu chứng lâm sàng

Đối Tượng Đặc Biệt: Trẻ Em, Thai Kỳ và Người Có Bệnh Nền

• Trẻ em: có thể khó mô tả triệu chứng, dễ mất nước và biến chứng nếu không được theo dõi sát. Bác sĩ thường chỉ định xét nghiệm theo thời điểm bệnh, kết hợp theo dõi tiểu cầu/hematocrit hằng ngày khi cần. Phụ huynh có thể tham khảo thêm chuyên mục kinh nghiệm nuôi con để trang bị kiến thức nền khi chăm sóc trẻ ốm.
• Thai kỳ: cần theo dõi chặt chẽ vì nguy cơ biến chứng cho mẹ và thai. Xét nghiệm sốt xuất huyết và theo dõi huyết động/điện giải được cân nhắc kỹ.
• Người cao tuổi hoặc có bệnh nền (tim mạch, thận, gan): nguy cơ bệnh nặng cao hơn, nên xét nghiệm và theo dõi sớm, sát.

Câu Hỏi Thường Gặp Về Xét Nghiệm Sốt Xuất Huyết

• Sốt mấy ngày thì xét nghiệm sốt xuất huyết chính xác? Tốt nhất từ 24–48 giờ sau cơn sốt đầu tiên: dùng NS1/RT-PCR; từ ngày 3–5 trở đi: có thể thêm IgM; sau ngày 7: IgG hỗ trợ đánh giá phơi nhiễm.
• Có cần nhịn ăn trước khi xét nghiệm? Thường không. Tuy nhiên, hãy tuân theo hướng dẫn cụ thể của cơ sở xét nghiệm.
• Test nhanh có chính xác không? Test nhanh NS1/IgM/IgG hữu ích trong bối cảnh dịch, nhưng độ nhạy/đặc hiệu phụ thuộc thời điểm và chất lượng kit. Kết quả cần được đối chiếu lâm sàng và xét nghiệm phòng lab khi cần.
• Bao lâu có kết quả? Test nhanh thường có trong ngày; ELISA/RT-PCR có thể cần thêm thời gian tùy phòng xét nghiệm.
• Kết quả âm tính nhưng vẫn nghi ngờ? Bác sĩ có thể chỉ định lặp lại xét nghiệm hoặc chuyển phương pháp phù hợp với thời điểm bệnh.
• Theo dõi huyết áp như thế nào? Dengue có thể gây tụt huyết áp ở giai đoạn nguy. Việc hiểu kiến thức nền về kiểm soát huyết áp trong cộng đồng cũng quan trọng, xem thêm huyết áp cao phải làm sao để nắm nguyên tắc chung về theo dõi huyết áp tại nhà.

Kết Luận và Khuyến Nghị An Toàn

Xét nghiệm sốt xuất huyết là chìa khóa để chẩn đoán sớm và theo dõi an toàn, đặc biệt trong giai đoạn nguy từ ngày 3–7. Lựa chọn xét nghiệm đúng thời điểm (NS1/RT-PCR ở giai đoạn sớm, IgM/IgG ở giai đoạn sau) cùng xét nghiệm bổ sung (tiểu cầu, hematocrit, men gan, điện giải…) giúp bác sĩ đánh giá mức độ bệnh và tiên lượng nguy cơ biến chứng. Nếu bạn có triệu chứng nghi ngờ hoặc dấu hiệu cảnh báo, hãy liên hệ cơ sở y tế để được tư vấn và làm xét nghiệm phù hợp. Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên luôn cập nhật thông tin y khoa dựa trên khuyến cáo mới nhất từ Bộ Y tế, WHO/CDC nhằm hỗ trợ người dân tiếp cận kiến thức sức khỏe chuẩn xác.

Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.