Xét Nghiệm Chức Năng Tuyến Giáp: Quy Trình, Chỉ Số Cần Biết và Cách Hiểu Kết Quả

Tuyến giáp ảnh hưởng đến hầu hết cơ quan trong cơ thể thông qua các hormone T3 và T4 — điều hòa tốc độ trao đổi chất, nhiệt độ, nhịp tim, tâm trạng và năng lượng. Xét Nghiệm Chức Năng Tuyến Giáp giúp bác sĩ đánh giá hoạt động của tuyến giáp, phát hiện sớm rối loạn và theo dõi hiệu quả điều trị. Bài viết được biên soạn bởi BRAND_CUA_BAN, tổng hợp từ khuyến cáo chuyên môn của các hội nội tiết uy tín nhằm mang đến thông tin rõ ràng, chính xác và dễ hiểu cho bạn đọc Việt.

Bạn đọc quan tâm các cơ sở chuyên khoa nội tiết có thể tham khảo thêm bài: bệnh viện nội tiết trung ương ở đâu.

Tuyến giáp hoạt động thế nào và vì sao xét nghiệm lại quan trọng?

Tuyến giáp là tuyến nội tiết nằm phía trước cổ, có nhiệm vụ sản xuất hormone thyroxine (T4) và triiodothyronine (T3). Hai hormone này tác động lên hầu hết mô trong cơ thể, điều chỉnh tốc độ chuyển hóa, nhiệt sinh, nhịp tim, chức năng tiêu hóa, thần kinh, cơ xương và da tóc.

Khi tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone (cường giáp), bạn có thể gặp hồi hộp, tim nhanh, sụt cân, nóng bức, tay run, đổ mồ hôi, bồn chồn, khó ngủ. Ngược lại, sản xuất quá ít (suy giáp) gây mệt mỏi, buồn ngủ, tăng cân, da khô, táo bón, lạnh, giảm tập trung, trầm cảm. Một số bệnh lý thường gặp gồm Basedow (Graves), viêm giáp Hashimoto, viêm giáp sau sinh, bướu nhân giáp và ung thư tuyến giáp.

Xét nghiệm chức năng tuyến giáp đo các chỉ số hormone và yếu tố liên quan giúp bác sĩ xác định bạn có cường giáp, suy giáp hay rối loạn tự miễn; từ đó lựa chọn phương án điều trị, theo dõi hiệu quả và ngăn biến chứng tim mạch, xương, chuyển hóa.

Vị trí tuyến giáp trước cổ và liên quan đến nhiều cơ quan qua hormone T3/T4

Xét nghiệm chức năng tuyến giáp là gì?

Xét nghiệm chức năng tuyến giáp là nhóm xét nghiệm máu và cận lâm sàng nhằm đánh giá hoạt động của trục tuyến yên – tuyến giáp và mô tả tình trạng cấu trúc tuyến giáp. Theo thực hành lâm sàng, xét nghiệm đầu tay thường là TSH (thyroid-stimulating hormone). TSH do tuyến yên tiết ra, có vai trò “ra lệnh” tuyến giáp sản xuất T4/T3. Khi T4/T3 thấp, TSH tăng; khi T4/T3 cao, TSH giảm — đây là cơ chế phản hồi rất hữu ích để sàng lọc rối loạn.

Bên cạnh TSH, xét nghiệm FT4 (thyroxine tự do) và FT3 (triiodothyronine tự do) giúp đánh giá trực tiếp mức hormone “hoạt động” trong máu. Ở một số trường hợp cần thiết, bác sĩ có thể chỉ định kháng thể tuyến giáp (TPOAb, TgAb, TRAb) để xác định bệnh tự miễn như Hashimoto hoặc Basedow.

Điểm quan trọng: siêu âm tuyến giáp và xạ hình tuyến giáp (radionuclide thyroid scan) là xét nghiệm bổ trợ. Siêu âm cho biết kích thước, cấu trúc, bướu nhân; xạ hình đánh giá khả năng “bắt” iod và chức năng từng vùng mô giáp. Chụp CT hoặc MRI không phải xét nghiệm chức năng, chỉ dùng khi nghi ngờ ung thư lan rộng, chèn ép hoặc cần đánh giá giải phẫu phức tạp.

Xét nghiệm chức năng tuyến giáp gồm TSH, FT4, FT3 và kháng thể tuyến giáp khi nghi ngờ bệnh tự miễn

Khi nào nên làm xét nghiệm chức năng tuyến giáp?

Bạn nên trao đổi với bác sĩ về xét nghiệm chức năng tuyến giáp nếu có:

• Triệu chứng gợi ý suy giáp: mệt mỏi kéo dài, lạnh, tăng cân không rõ nguyên nhân, da khô, táo bón, rụng tóc, trầm cảm, chu kỳ kinh nguyệt thay đổi.
• Triệu chứng gợi ý cường giáp: tim nhanh, hồi hộp, run tay, nóng bức, sụt cân, mất ngủ, lo âu, đổ mồ hôi nhiều.
• Bướu cổ, sờ thấy nhân ở vùng cổ, khàn tiếng kéo dài, khó nuốt hoặc khó thở.
• Tiền sử bệnh tuyến giáp; gia đình có người mắc bệnh tuyến giáp tự miễn.
• Phụ nữ mang thai hoặc sau sinh 6–12 tháng (nguy cơ viêm giáp sau sinh). Thai kỳ cần phạm vi tham chiếu riêng cho TSH/FT4 theo từng tam cá nguyệt.
• Rối loạn nhịp tim mới xuất hiện, đặc biệt rung nhĩ; rối loạn chuyển hóa lipid không giải thích được.
• Vô sinh, rối loạn kinh nguyệt, giảm ham muốn, rối loạn cương hoặc xuất tinh sớm có nghi vấn liên quan nội tiết.
• Trẻ em, thanh thiếu niên chậm lớn, chậm dậy thì, hoặc học tập giảm sút không rõ nguyên nhân.

Nếu bạn thường thấy tụt huyết áp, choáng váng, hãy đọc thêm bài: huyết áp 90 60 có thấp không để hiểu mối liên hệ với triệu chứng mệt mỏi và chóng mặt.

Các xét nghiệm phổ biến và ý nghĩa từng chỉ số

• TSH:

  • Tăng cao thường gợi ý suy giáp (tuyến giáp hoạt động kém, tuyến yên “thúc” nhiều).
  • Giảm thấp thường gợi ý cường giáp (hormone giáp cao ức chế tuyến yên).
  • Lưu ý: bệnh tuyến yên – vùng dưới đồi có thể làm TSH không phản ánh đúng chức năng giáp.

• FT4 và FT3:

  • Tăng: gặp ở cường giáp; FT3 có thể tăng sớm trong cường giáp.
  • Giảm: gặp ở suy giáp.
  • Trong “hội chứng bệnh lý không do tuyến giáp” (non-thyroidal illness), FT3/FT4 có thể thay đổi thoáng qua.

• Kháng thể tuyến giáp:

  • TPOAb, TgAb dương tính: gợi ý Hashimoto hoặc viêm giáp tự miễn.
  • TRAb dương tính: gợi ý Basedow (Graves), giúp theo dõi nguy cơ trong thai kỳ.

• Các xét nghiệm khác:

  • Siêu âm: đánh giá cấu trúc, bướu nhân, tăng sinh mạch.
  • Xạ hình tuyến giáp: phân biệt nhân “nóng” (thường lành tính) và “lạnh” (cần đánh giá thêm), hỗ trợ chẩn đoán cường giáp do nhân độc hoặc Basedow.
  • Calcitonin: thăm dò ung thư tuyến giáp thể tủy trong nhóm nguy cơ.

Siêu âm tuyến giáp: phương tiện đánh giá kích thước, cấu trúc và bướu nhân, không đo chức năng hormone

Những yếu tố làm sai lệch kết quả xét nghiệm

Một số yếu tố có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm chức năng tuyến giáp, cần thông báo với bác sĩ trước khi lấy máu:

• Biotin (vitamin B7) liều cao trong thực phẩm chức năng có thể làm sai lệch kết quả miễn dịch — nên ngừng 48–72 giờ trước xét nghiệm nếu có thể.
• Thuốc: amiodarone (giàu iod), lithium, interferon, glucocorticoid, heparin, kháng giáp, levothyroxine. Một số thuốc tránh thai/estrogen ảnh hưởng protein gắn hormone.
• Thai kỳ: phạm vi bình thường của TSH/FT4 thay đổi theo tam cá nguyệt; sau sinh có nguy cơ viêm giáp.
• Bệnh cấp tính nặng, phẫu thuật, suy dinh dưỡng: gây biến đổi tạm thời (non-thyroidal illness).
• Bổ sung iod quá mức hoặc quá thiếu: ảnh hưởng tổng hợp hormone.
• Khác biệt xét nghiệm giữa các phòng lab: nên theo dõi cùng một phòng xét nghiệm khi quản lý dài hạn.

Cảm thấy đổ mồ hôi tay chân quá mức? Cường giáp có thể góp phần. Bạn có thể tham khảo thêm địa chỉ chữa bệnh mồ hôi tay chân ở đâu để được tư vấn phù hợp theo nguyên nhân.

Cách diễn giải kết quả thường gặp

Xét nghiệm chức năng tuyến giáp cần được diễn giải trong bối cảnh triệu chứng, khám lâm sàng và tiền sử. Một số mô hình thường gặp:

• TSH tăng, FT4 giảm: suy giáp rõ ràng.
• TSH tăng, FT4 bình thường: suy giáp tiềm ẩn (subclinical); cân nhắc điều trị tùy triệu chứng, tuổi, thai kỳ, bệnh tim mạch.
• TSH giảm, FT4 tăng (hoặc FT3 tăng): cường giáp rõ ràng.
• TSH giảm, FT4 bình thường, FT3 tăng nhẹ: cường giáp tiềm ẩn (subclinical).
• TSH, FT4, FT3 đều thấp: nghi ngờ suy giáp do tuyến yên/vùng dưới đồi (trung ương) hoặc bệnh cấp tính nặng — cần đánh giá thêm.
• Kháng thể TPOAb/TgAb dương tính với TSH tăng: viêm giáp Hashimoto.
• TRAb dương tính với TSH giảm: Basedow (Graves).

Lưu ý: Không tự kết luận dựa trên một xét nghiệm đơn lẻ. Tái xét nghiệm sau 6–8 tuần thường cần thiết khi thay đổi liều levothyroxine hoặc sau khi điều trị cường giáp để đánh giá đáp ứng ổn định.

Quy trình xét nghiệm và chuẩn bị trước khi lấy máu

• Không bắt buộc nhịn ăn đối với hầu hết xét nghiệm chức năng tuyến giáp. Tuy nhiên, nên xét nghiệm vào buổi sáng để giảm dao động sinh học.
• Nếu đang dùng levothyroxine, một số bác sĩ khuyên lấy máu trước khi uống liều buổi sáng để kết quả ổn định — hãy hỏi bác sĩ của bạn.
• Ngưng biotin liều cao 48–72 giờ trước xét nghiệm.
• Mang theo danh sách thuốc và thực phẩm bổ sung đang dùng.
• Nếu đã thay đổi liều hoặc bắt đầu thuốc mới ảnh hưởng tuyến giáp, nên xét nghiệm lại sau 6–8 tuần (thời gian cần thiết để trục yên – giáp ổn định).

Quan tâm hơn đến kiến thức giải phẫu – vận động khi điều chỉnh lối sống? Bài gan bàn chân ở đâu sẽ giúp bạn hiểu khu vực chịu lực chính của bàn chân để chọn bài tập phù hợp.

Xét nghiệm bổ trợ: khi nào cần siêu âm, xạ hình, CT?

• Siêu âm tuyến giáp: chỉ định khi có bướu cổ, nhân giáp, rối loạn cấu trúc, hoặc theo dõi ung thư tuyến giáp sau điều trị. Siêu âm không đánh giá chức năng hormone nhưng rất hữu ích xác định tính chất nhân (rắn, nang, vi vôi hóa, ranh giới…).
• Xạ hình tuyến giáp (I-123 hoặc Tc-99m): giúp đánh giá “bắt iod” và chức năng nhu mô, phân biệt nguyên nhân cường giáp (Basedow, bướu nhân độc, viêm giáp). Không dùng cho phụ nữ mang thai.
• CT/MRI: không phải xét nghiệm chức năng; chỉ định khi nghi ngờ u xâm lấn, chèn ép khí – thực quản, hoặc cần đánh giá giải phẫu vùng cổ – trung thất.

TSH là xét nghiệm sàng lọc ưu tiên trong đánh giá chức năng tuyến giáp, kết hợp FT4/FT3 để xác định mức độ rối loạn

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên thăm khám sớm khi:

• Có triệu chứng rầm rộ của cường giáp (tim nhanh >100 nhịp/phút khi nghỉ, sụt cân nhanh, run, bồn chồn) hoặc suy giáp (mệt mỏi nặng, phù mặt, táo bón nặng).
• Người cao tuổi, bệnh tim mạch, loãng xương, rối loạn nhịp — vì rối loạn hormone giáp có thể làm nặng thêm.
• Phụ nữ mang thai hoặc sau sinh có triệu chứng; người đang điều trị nội tiết khác.
• Kết quả xét nghiệm chức năng tuyến giáp bất thường dai dẳng, hoặc thay đổi nhanh chóng giữa các lần kiểm tra.
• Trẻ em, thanh thiếu niên có dấu hiệu chậm phát triển thể chất, tinh thần hoặc học tập.

Một số người gặp vấn đề về tình dục khi rối loạn tuyến giáp. Nếu bạn cần hỗ trợ chuyên khoa, có thể xem thêm: điều trị xuất tinh sớm ở đâu. Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng điều trị nền tảng là xử lý rối loạn nội tiết giáp một cách an toàn theo hướng dẫn của bác sĩ.

Câu hỏi thường gặp về xét nghiệm chức năng tuyến giáp

• Xét nghiệm chức năng tuyến giáp có cần nhịn ăn?

  • Thường không. Bạn có thể xét nghiệm buổi sáng, tránh uống biotin liều cao trước đó.

• Bao lâu nên xét nghiệm lại?

  • Sau khi điều chỉnh liều levothyroxine hoặc bắt đầu/đổi thuốc ảnh hưởng tuyến giáp: 6–8 tuần. Theo dõi ổn định: tùy bệnh và chỉ định bác sĩ.

• TSH bình thường, nhưng có triệu chứng — có cần làm thêm?

  • Bác sĩ có thể đề nghị FT4/FT3, kháng thể, siêu âm hoặc xét nghiệm khác tùy lâm sàng.

• Mang thai cần phạm vi bình thường khác?

  • Có. Thai kỳ làm thay đổi TSH và FT4; cần diễn giải theo tam cá nguyệt và tình trạng mẹ – thai.

• Biotin có ảnh hưởng gì?

  • Biotin liều cao gây nhiễu một số xét nghiệm miễn dịch, có thể giả tăng hoặc giảm; nên ngừng 2–3 ngày trước xét nghiệm.

• CT có thay thế xạ hình?

  • Không. CT/MRI đánh giá cấu trúc; xạ hình giáp mới đánh giá khả năng bắt iod và chức năng từng vùng mô.

Lời khuyên về lối sống cho người có rối loạn tuyến giáp

• Tuân thủ điều trị và lịch xét nghiệm chức năng tuyến giáp do bác sĩ đề xuất. Đừng tự ý thay đổi thuốc.
• Dinh dưỡng cân bằng iod: tránh thiếu kéo dài; cũng không lạm dụng iod ở liều cao nếu không có chỉ định.
• Kiểm soát căng thẳng, ngủ đủ giấc. Hoạt động thể lực vừa phải, phù hợp thể trạng — điều chỉnh dần theo đáp ứng của cơ thể.
• Thông báo bác sĩ khi dùng các sản phẩm bổ sung (đặc biệt biotin, thảo dược) vì có thể ảnh hưởng xét nghiệm.
• Theo dõi dấu hiệu tim mạch, xương và tinh thần; điều trị đa chuyên khoa khi cần.

BRAND_CUA_BAN luôn cập nhật nội dung y tế dựa trên khuyến cáo mới nhất từ các hội nội tiết, nhằm giúp bạn đọc hiểu đúng và chăm sóc sức khỏe chủ động.

Kết luận

Xét nghiệm chức năng tuyến giáp là công cụ thiết yếu để phát hiện sớm và theo dõi rối loạn hormone giáp. TSH thường là xét nghiệm sàng lọc đầu tay, kết hợp FT4/FT3 và kháng thể khi cần; siêu âm, xạ hình hỗ trợ chẩn đoán cấu trúc – chức năng. Chuẩn bị đúng trước xét nghiệm, diễn giải kết quả trong bối cảnh lâm sàng và tuân thủ điều trị sẽ giúp giảm biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.