Viêm họng có lây không? Nguyên nhân, đường lây, thời điểm hết lây và cách phòng ngừa

Viêm họng là vấn đề thường gặp ở mọi lứa tuổi, nhất là khi giao mùa. Câu hỏi nhiều người quan tâm là Viêm Họng Có Lây Không, lây qua đường nào và cần làm gì để hạn chế lây cho người thân? Bài viết được biên soạn bởi Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên, cập nhật theo các khuyến cáo y khoa hiện hành, giúp bạn hiểu đúng và phòng ngừa hiệu quả.

Để có cái nhìn toàn diện về bệnh lý lây qua đường hô hấp và hô hấp – mắt, bạn có thể xem thông tin về dịch đau mắt đỏ — một bệnh dễ lây khi tiếp xúc gần trong cộng đồng.

Viêm họng là gì? Nguyên nhân thường gặp

Viêm họng là tình trạng viêm nhiễm niêm mạc họng do nhiều tác nhân khác nhau. Ba nhóm nguyên nhân phổ biến nhất là:

• Virus: chiếm đa số (như rhinovirus, coronavirus theo mùa, cúm, virus hợp bào hô hấp RSV, Epstein–Barr…). Thường đi kèm sổ mũi, ho, đau mỏi người.
• Vi khuẩn: điển hình là liên cầu khuẩn nhóm A (Streptococcus pyogenes) gây viêm họng do liên cầu (strep throat). Nhóm này có nguy cơ biến chứng nếu không điều trị đúng.
• Không nhiễm trùng: kích ứng do khói thuốc, bụi, không khí khô; trào ngược dạ dày–thực quản; dị ứng; căng giọng kéo dài.

Thời gian ủ bệnh khác nhau tùy tác nhân, thường 2–5 ngày với virus hô hấp; triệu chứng kéo dài 5–10 ngày rồi tự cải thiện nếu chăm sóc đúng. Với vi khuẩn liên cầu, triệu chứng có thể rõ rệt hơn và cần được bác sĩ đánh giá để cân nhắc kháng sinh phù hợp.

Viêm họng có lây không?

Câu trả lời ngắn gọn: có — nếu viêm họng do virus hoặc vi khuẩn. Ngược lại, viêm họng do kích ứng, trào ngược, dị ứng không phải là bệnh lây.

• Viêm họng do virus hoặc do liên cầu khuẩn có khả năng lây cho người xung quanh thông qua giọt bắn đường hô hấp và tiếp xúc với bề mặt bị nhiễm.
• Viêm họng do tác nhân không nhiễm trùng (khói bụi, dị ứng, trào ngược…) không lây từ người này sang người khác.

Việc hiểu rõ “viêm họng có lây không” giúp bạn chủ động cách ly phù hợp, bảo vệ người thân — đặc biệt là trẻ nhỏ, người cao tuổi hoặc người có bệnh nền.

Viêm họng lây qua những đường nào?

Viêm họng do virus/vi khuẩn lây chủ yếu theo 2 cơ chế:

• Giọt bắn và khí dung tầm gần: Khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện, các hạt dịch tiết chứa virus/vi khuẩn phát tán ra không khí và xâm nhập qua mũi, miệng, mắt của người khác trong phạm vi gần.
• Tiếp xúc gián tiếp: Chạm tay vào bề mặt/đồ vật nhiễm dịch tiết (cốc chén, tay nắm cửa, điện thoại…), sau đó chạm lên mắt, mũi, miệng mà không rửa tay.

Ít gặp hơn, một số vi-rút có thể lây qua bàn tay bắt tay nếu sau đó bạn đưa tay lên mặt khi chưa vệ sinh. Ăn uống chung, dùng chung đồ cá nhân (muỗng, bàn chải, khăn mặt) cũng làm tăng nguy cơ.

Khi tìm hiểu vấn đề lây truyền bệnh, nhiều bạn cũng quan tâm tới các bệnh khác như lao xương có lây không — việc phân biệt đường lây giúp lựa chọn biện pháp phòng tránh phù hợp cho từng bệnh.

Khi nào viêm họng dễ lây nhất và bao lâu thì hết lây?

• Với tác nhân virus: thường lây mạnh nhất trong 2–3 ngày đầu sau khởi phát triệu chứng và có thể lây ngay trước khi xuất hiện triệu chứng. Đa số hết lây sau khoảng 5–7 ngày, nhưng có thể lâu hơn ở trẻ nhỏ hoặc người suy giảm miễn dịch.
• Với viêm họng do liên cầu khuẩn: người bệnh có nguy cơ lây cho đến khi được điều trị kháng sinh phù hợp ít nhất 24 giờ và hết sốt. Trước khi dùng kháng sinh hoặc dùng không đúng chỉ định, nguy cơ lây còn kéo dài.

Dù “viêm họng có lây không” phụ thuộc nguyên nhân, nguyên tắc chung là khi còn sốt, đau rát họng nhiều, ho nhiều — khả năng lây cho người khác vẫn đáng kể, nên hạn chế tiếp xúc gần.

Ai dễ mắc và dễ lây viêm họng?

• Trẻ em và thanh thiếu niên: Trẻ 5–15 tuổi là nhóm thường gặp viêm họng do liên cầu khuẩn. Môi trường lớp học, nhà trẻ đông đúc làm tăng tốc độ lây lan.
• Người suy giảm miễn dịch: người cao tuổi, bệnh mạn tính, dùng thuốc ức chế miễn dịch, ung thư, sau ghép tạng/HIV.
• Người sống/làm việc trong không gian kín, đông đúc: ký túc xá, trại lính, khu công nghiệp, văn phòng điều hòa kém thông khí.
• Người hút thuốc lá hoặc hít khói thuốc thụ động.

Ở trẻ nhỏ, nhiều bệnh truyền nhiễm lây mạnh qua đường hô hấp – tiêu hóa. Bạn đọc có thể xem thêm nguyên nhân bệnh tay chân miệng để hiểu rõ hơn về yếu tố lây trong môi trường nhà trẻ, lớp học.

Dấu hiệu gợi ý viêm họng do virus hay do liên cầu khuẩn?

Không có dấu hiệu nào khẳng định tuyệt đối, nhưng một số đặc điểm gợi ý:

• Nghiêng về virus: ho, sổ mũi, khàn tiếng, chảy nước mắt, đỏ mắt, tiêu chảy nhẹ, đau nhức mỏi người. Họng đỏ rát nhưng ít mủ.
• Nghiêng về liên cầu khuẩn nhóm A: khởi phát đột ngột, sốt cao, đau họng nhiều, nuốt đau, amidan sưng to có mủ trắng, hạch cổ trước đau, ít/không ho. Có thể kèm phát ban dạng tinh hồng nhiệt.

Bác sĩ có thể sử dụng tiêu chí lâm sàng (ví dụ tiêu chí Centor sửa đổi) để ước lượng khả năng nhiễm liên cầu và quyết định làm xét nghiệm.

Chẩn đoán: khi nào cần xét nghiệm?

• Test nhanh liên cầu khuẩn (RADT) và/hoặc cấy họng: hỗ trợ chẩn đoán viêm họng do liên cầu khuẩn nhóm A. Nếu test nhanh âm tính nhưng nghi ngờ cao, có thể cần cấy họng.
• Xét nghiệm virus hô hấp theo mùa: cúm, RSV, hoặc xét nghiệm SARS-CoV-2 khi phù hợp bối cảnh dịch tễ và triệu chứng.
• Một số trường hợp đặc biệt: xét nghiệm EBV nếu nghi tăng bạch cầu đơn nhân nhiễm khuẩn (đau họng kéo dài, hạch toàn thân, mệt mỏi rõ).

Không phải ai viêm họng cũng cần xét nghiệm. Quyết định phụ thuộc vào triệu chứng, tuổi, yếu tố nguy cơ và thăm khám trực tiếp.

Điều trị an toàn: chăm sóc tại nhà và vai trò của kháng sinh

• Nghỉ ngơi, uống đủ nước ấm; súc họng bằng nước muối sinh lý; giữ ấm vùng cổ.
• Dùng thuốc giảm đau – hạ sốt không kê đơn theo hướng dẫn của nhân viên y tế nếu cần; tránh tự ý phối hợp nhiều loại thuốc trùng hoạt chất.
• Tránh hút thuốc và khói thuốc; giữ môi trường thông thoáng, độ ẩm vừa phải.
• Kháng sinh chỉ có vai trò khi xác định hoặc nghi ngờ cao viêm họng do liên cầu khuẩn theo đánh giá y khoa. Dùng kháng sinh không đúng làm tăng đề kháng và tác dụng phụ. Không tự ý mua hoặc bỏ thuốc giữa chừng.

Nếu bạn đặt câu hỏi “viêm họng có lây không” kèm lo lắng về biến chứng, cần biết rằng viêm họng do liên cầu không điều trị đúng có thể dẫn tới viêm tai giữa, viêm xoang, áp-xe quanh amidan, sốt thấp khớp, viêm cầu thận sau nhiễm liên cầu. Việc thăm khám sớm giúp phòng biến chứng.

Phòng ngừa lây nhiễm viêm họng

• Che miệng – mũi khi ho/hắt hơi bằng khăn giấy hoặc khuỷu tay; rửa tay xà phòng hoặc dung dịch cồn sau đó.
• Đeo khẩu trang đúng cách khi có triệu chứng hoặc khi ở nơi đông người, kém thông khí.
• Rửa tay thường xuyên, nhất là sau khi chạm bề mặt công cộng; tránh chạm tay lên mắt – mũi – miệng.
• Không dùng chung cốc chén, muỗng đũa, bàn chải đánh răng, khăn mặt.
• Vệ sinh, khử khuẩn bề mặt hay chạm; thông gió tốt cho phòng ở và nơi làm việc.
• Tăng cường sức đề kháng: ăn uống cân bằng, nhiều rau quả, ngủ đủ giấc, vận động đều đặn.
• Tiêm vaccine cúm theo mùa và vaccine COVID-19 theo khuyến cáo giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh hô hấp virus — từ đó giảm nguy cơ viêm họng liên quan.
• Tránh hút thuốc; điều trị các bệnh nền đường hô hấp, dị ứng, trào ngược.

Vệ sinh an toàn thực phẩm cũng quan trọng cho nhiều bệnh truyền qua đường ăn uống. Chẳng hạn, sán lá gan nhỏ lây khi ăn gỏi cá sống hoặc thực phẩm nhiễm ấu trùng; điều này nhắc chúng ta duy trì thói quen ăn chín uống sôi để bảo vệ sức khỏe tổng thể.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

• Sốt cao kéo dài, đau họng dữ dội, khó nuốt, khó thở, nói khó, chảy dãi (gợi ý tắc nghẽn đường thở).
• Đau họng kèm phát ban, đau tai nặng, đau đầu dữ dội, cứng gáy.
• Viêm họng kéo dài trên 1 tuần không cải thiện; tái phát nhiều lần; nghi ngờ áp-xe quanh amidan (đau lệch một bên, há miệng khó, nói giọng “ngậm hột thị”).
• Trẻ nhỏ, người cao tuổi, phụ nữ mang thai hoặc người suy giảm miễn dịch có triệu chứng nặng.
• Trẻ dưới 3 tháng tuổi sốt cần được khám ngay.

Phụ nữ mang thai cần thận trọng khi dùng thuốc giảm đau – hạ sốt và mọi dược phẩm. Ngoài chăm sóc hô hấp, việc hiểu rõ 5 tai biến sản khoa giúp mẹ bầu chủ động theo dõi thai kỳ an toàn.

Câu hỏi thường gặp về viêm họng có lây không

• Viêm họng có lây không nếu do dị ứng hay trào ngược?

  • Không. Viêm họng do dị ứng, kích ứng hoặc trào ngược không lây từ người này sang người khác.

• Bị viêm họng do virus, bao lâu thì hết lây?

  • Thường lây mạnh trong 2–3 ngày đầu và giảm dần sau 5–7 ngày. Ở trẻ nhỏ hoặc người suy giảm miễn dịch, thời gian lây có thể lâu hơn.

• Viêm họng do liên cầu khuẩn có lây không và khi nào an toàn trở lại trường/làm việc?

  • Có. Thông thường, sau khi được bác sĩ chẩn đoán và điều trị kháng sinh phù hợp ít nhất 24 giờ, đồng thời hết sốt, nguy cơ lây sẽ giảm đáng kể. Hãy trao đổi với bác sĩ/nhà trường/cơ quan để có quyết định phù hợp.

• Hôn, ăn chung có làm lây viêm họng không?

  • Có thể. Hôn và dùng chung đồ ăn uống làm tăng nguy cơ lây khi bệnh do virus/vi khuẩn.

• Viêm họng tái phát, có cần cắt amidan không?

  • Không phải ai cũng cần. Quyết định dựa trên tần suất, mức độ nặng, biến chứng và đánh giá chuyên khoa Tai Mũi Họng.

Kết luận

Viêm họng có lây không phụ thuộc vào nguyên nhân. Đa số trường hợp do virus hoặc liên cầu khuẩn đều có khả năng lây, đặc biệt trong những ngày đầu bệnh. Hiểu rõ đường lây, thời điểm lây mạnh và áp dụng biện pháp phòng ngừa đúng — đeo khẩu trang, rửa tay, vệ sinh bề mặt, không dùng chung đồ dùng, tăng cường sức đề kháng — là cách hiệu quả để bảo vệ bạn và gia đình. Khi có dấu hiệu nặng hoặc kéo dài, hãy đi khám để được chẩn đoán và hướng dẫn điều trị phù hợp.

BRAND_CUA_BAN: Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên cam kết cung cấp thông tin y khoa tin cậy, cập nhật theo khuyến cáo của Bộ Y tế và các tổ chức quốc tế. Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.