Thuốc Uống Ngừa Covid: Sự Thật, Lựa Chọn Hiện Nay và Cách Sử Dụng An Toàn

Nhiều người tìm kiếm “Thuốc Uống Ngừa Covid” với mong muốn có một giải pháp phòng bệnh nhanh, gọn. Nhưng liệu có loại thuốc nào uống vào là “ngừa” được COVID-19? Bài viết do Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên biên soạn sẽ giúp bạn hiểu rõ: hiện có những lựa chọn nào, ai nên dùng, thời điểm nào hiệu quả, và các lưu ý an toàn theo khuyến cáo cập nhật. Bạn cũng có thể tham khảo thêm chủ đề liên quan như bị covid có nên xông không để tránh áp dụng các cách chưa có bằng chứng.

“Thuốc uống ngừa Covid” là gì? Gọi thế có chính xác?

• Trong thực hành lâm sàng hiện nay, không có thuốc uống được khuyến cáo dùng thường quy để “phòng” COVID-19 cho người khỏe mạnh. Phòng ngừa chủ động vẫn là vắc xin, khẩu trang, vệ sinh hô hấp – tay, thông khí tốt và chăm sóc sức khỏe tổng thể.
• Cách gọi phổ biến “thuốc uống ngừa covid” thực tế đang nói về thuốc kháng virus đường uống dùng sớm khi mới mắc bệnh (giai đoạn nhẹ – không cần nhập viện) nhằm giảm nguy cơ tiến triển nặng, nhập viện hoặc tử vong.
• Vì vậy, điều đúng hơn là: thuốc uống điều trị sớm COVID-19 để giảm nguy cơ trở nặng. Thuốc này không thay thế vắc xin và không dùng như “bảo hiểm” uống trước khi đi lại, tụ họp.

Hình minh họa các nhóm thuốc hỗ trợ và thuốc kháng virus điều trị sớm COVID-19

Các lựa chọn thuốc uống điều trị sớm giúp giảm nguy cơ trở nặng

Hiện trên thế giới và tại Việt Nam, một số thuốc kháng virus được khuyến cáo dùng sớm cho F0 nguy cơ cao:

• Nirmatrelvir/ritonavir (thường gọi Paxlovid): ưu tiên hàng đầu cho bệnh nhân COVID-19 không nhập viện nhưng có nguy cơ cao trở nặng. Ritonavir làm tăng nồng độ nirmatrelvir, giúp ức chế protease của virus SARS‑CoV‑2.
• Molnupiravir: lựa chọn thay thế khi không có/không phù hợp với các thuốc ưu tiên hơn. Thuốc tác động lên quá trình sao chép RNA của virus, làm tăng lỗi sao chép để virus không nhân lên hiệu quả.
• Remdesivir đường truyền tĩnh mạch 3 ngày là lựa chọn hiệu quả khác nhưng không phải “thuốc uống”. Được nhắc tới để bạn hiểu bức tranh điều trị tổng thể.

Lưu ý: Một số thuốc như favipiravir từng được sử dụng ở vài nơi nhưng lợi ích không nhất quán; các tổ chức như WHO/NIH/CDC hiện không ưu tiên lựa chọn này trong hầu hết tình huống. Khuyến cáo có thể thay đổi theo dữ liệu mới, hãy trao đổi với bác sĩ.

Ai nên cân nhắc dùng thuốc kháng virus đường uống?

Thuốc kháng virus đường uống hướng đến F0 có nguy cơ cao diễn tiến nặng dù triệu chứng ban đầu nhẹ. Các nhóm thường được cân nhắc:

• Người ≥ 65 tuổi.
• Người có bệnh nền: bệnh tim mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường, bệnh phổi mạn tính, béo phì, bệnh thận mạn, bệnh gan mạn, ung thư, ghép tạng, dùng thuốc ức chế miễn dịch, v.v.
• Phụ nữ mang thai và sau sinh gần đây: cần đánh giá cá nhân hóa với bác sĩ sản khoa – truyền nhiễm để cân nhắc lợi ích/nguy cơ từng thuốc.
• Người chưa tiêm hoặc tiêm chưa đầy đủ vắc xin, hoặc đã tiêm nhưng có suy giảm miễn dịch khiến đáp ứng vắc xin kém.

Nếu bạn không thuộc nhóm nguy cơ, triệu chứng nhẹ và ổn định, bác sĩ có thể chỉ khuyến cáo theo dõi – chăm sóc hỗ trợ, không nhất thiết dùng thuốc kháng virus.

Thời điểm dùng thuốc và quy trình tiếp cận tại Việt Nam

• Thời gian vàng: đa số thuốc uống kháng virus cần bắt đầu rất sớm, thường trong vòng vài ngày đầu từ khi khởi phát triệu chứng. Càng dùng sớm khi đủ điều kiện, hiệu quả giảm nguy cơ trở nặng càng rõ.
• Cần có chẩn đoán xác định (test nhanh/RT‑PCR) và được bác sĩ sàng lọc chỉ định, vì có nhiều tương tác thuốc và chống chỉ định cần đánh giá.
• Người bệnh nên liên hệ y tế (trạm y tế, cơ sở khám chữa bệnh) để được tư vấn loại thuốc phù hợp, thời điểm dùng, theo dõi tác dụng phụ và tương tác với các thuốc đang sử dụng.

Nếu bạn quan tâm vấn đề tiếp cận thuốc, có thể tìm hiểu thêm về mua thuốc molnupiravir ở đâu để được hướng dẫn kênh hợp pháp và an toàn.

Hướng dẫn test nhanh COVID-19 tại nhà nhằm xác định sớm F0 đủ điều kiện điều trị

Hiệu quả: bằng chứng nói gì?

• Nirmatrelvir/ritonavir: trong các thử nghiệm lâm sàng ban đầu ở người chưa tiêm vắc xin và nhiều dữ liệu thực tế sau này, thuốc cho thấy giảm đáng kể nguy cơ nhập viện và tử vong khi dùng sớm. Mức giảm tuyệt đối phụ thuộc bối cảnh (biến thể lưu hành, tỷ lệ tiêm vắc xin, bệnh nền).
• Remdesivir đường truyền 3 ngày: giảm nguy cơ nhập viện/tử vong ở bệnh nhân ngoại trú nguy cơ cao khi bắt đầu trong khung thời gian khuyến cáo.
• Molnupiravir: cho thấy hiệu quả giảm rủi ro ở mức khiêm tốn hơn và thường được khuyến cáo khi không có lựa chọn ưu tiên hơn hoặc không phù hợp.

Các khuyến cáo cập nhật từ CDC/NIH/WHO và Bộ Y tế có thể thay đổi theo biến thể và dữ liệu mới. Điểm then chốt: dùng đúng người, đúng thời điểm, đúng thuốc sẽ giúp giảm nguy cơ diễn tiến nặng rõ rệt.

Chống chỉ định, tương tác thuốc và lưu ý an toàn

• Tương tác thuốc đáng kể với nirmatrelvir/ritonavir do thành phần ritonavir ức chế mạnh CYP3A. Các nhóm thuốc thường cần đánh giá kỹ: statin, thuốc chống loạn nhịp, một số thuốc an thần/giảm đau, thuốc chống động kinh, thuốc lao, thuốc điều trị HIV/viêm gan, thảo dược (như St. John’s wort) và nhiều thuốc khác. Không tự ý dùng – ngưng thuốc, hãy cung cấp danh mục thuốc đang dùng cho bác sĩ/dược sĩ.
• Bệnh thận, bệnh gan: có thể cần điều chỉnh hoặc tránh dùng một số thuốc. Chỉ sử dụng khi được bác sĩ đánh giá chức năng gan thận.
• Thai kỳ và cho con bú: lựa chọn thuốc cần cá thể hóa. Một số thuốc (như molnupiravir) không được khuyến cáo cho phụ nữ mang thai; người trong độ tuổi sinh sản có thể được tư vấn biện pháp tránh thai trong thời gian điều trị và một thời gian sau đó theo hướng dẫn bác sĩ.
• Không phối hợp tùy tiện hai thuốc kháng virus đường uống với nhau nếu không có chỉ định chuyên khoa.

Phần lớn người bệnh có thể dùng an toàn khi được sàng lọc đúng, nhưng do nguy cơ tương tác cao, việc tự mua, tự uống “thuốc uống ngừa covid” là không an toàn.

Tác dụng phụ thường gặp và theo dõi tại nhà

• Nirmatrelvir/ritonavir: có thể gây vị kim loại/đắng miệng, tiêu chảy, buồn nôn, nhức đầu; hiếm hơn là tăng men gan. Lưu ý nguy cơ tương tác thuốc.
• Molnupiravir: mệt mỏi, buồn nôn, tiêu chảy, đau đầu là các triệu chứng đôi khi gặp; lưu ý chống chỉ định trong thai kỳ.
• “COVID rebound”: một số người sau khi cải thiện lại có xét nghiệm dương tính hoặc triệu chứng quay lại nhẹ và ngắn ngày. Hiện tượng này có thể xảy ra cả khi không dùng thuốc kháng virus. Thường tự giới hạn; bạn nên tuân thủ hướng dẫn cách ly lại ngắn ngày và liên hệ y tế nếu triệu chứng tăng.

Trong thời gian mắc bệnh, bù đủ nước, dinh dưỡng cân đối và nghỉ ngơi giúp cơ thể phục hồi tốt hơn.

Bù nước và điện giải đầy đủ giúp cải thiện triệu chứng trong thời gian nhiễm COVID-19

Ngoài ra, nếu có triệu chứng hô hấp trên như đau họng, ho, nghẹt mũi, việc chăm sóc tại chỗ và vệ sinh hô hấp đúng cách rất quan trọng. Nếu bạn băn khoăn về khả năng lây lan đường hô hấp, có thể tham khảo thêm bài viết viêm họng có lây không để hiểu cơ chế và cách phòng lây cho người thân.

Thuốc uống có dùng để “ngừa” sau phơi nhiễm không?

• Hiện chưa có thuốc uống nào được khuyến cáo sử dụng rộng rãi để dự phòng sau phơi nhiễm COVID-19 (PEP) ở người không triệu chứng. Một số thử nghiệm trước đây với nirmatrelvir/ritonavir không cho thấy lợi ích rõ ràng trong dự phòng sau phơi nhiễm.
• Dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP) bằng kháng thể đơn dòng hiện có lựa chọn tiêm tĩnh mạch ở một số quốc gia dành cho người suy giảm miễn dịch nặng, nhưng đây không phải “thuốc uống ngừa covid” và cần chỉ định chuyên khoa.
• Phòng bệnh chủ động vẫn là vắc xin đúng lịch, khẩu trang khi cần, thông khí, rửa tay và tự kiểm tra khi có triệu chứng.

Phòng ngừa toàn diện: không chỉ là thuốc

• Tiêm vắc xin đầy đủ và đúng lịch theo khuyến cáo từng giai đoạn.
• Khẩu trang, thông khí, vệ sinh tay, giữ khoảng cách khi dịch tăng.
• Theo dõi sức khỏe răng miệng – họng: đau họng, viêm họng có thể làm khó chịu thêm trong thời gian mắc COVID-19. Chăm sóc răng lợi đúng cách cũng giúp ăn uống, bù nước dễ dàng hơn; nếu đang gặp tình trạng lợi rút, có thể tham khảo cách chữa tụt lợi để duy trì vệ sinh miệng tốt trong giai đoạn hồi phục.
• Tránh tự ý dùng nhiều loại thuốc giảm đau – kháng viêm khi chưa có khuyến cáo (nguy cơ tác dụng phụ, che lấp triệu chứng). Nếu có cơn đau răng/nướu trong thời gian mắc COVID-19, hãy tham khảo ý kiến y tế phù hợp; một số gợi ý tổng quát về an toàn dùng thuốc giảm đau bạn có thể đọc thêm tại đau răng khôn uống thuốc gì (mục tiêu là hiểu nguyên tắc an toàn, không tự kê đơn).

Nếu bạn còn băn khoăn về các biện pháp hỗ trợ như xông hơi, hãy cân nhắc nguồn thông tin tin cậy và bằng chứng khoa học; bài viết bị covid có nên xông không có thêm phân tích lợi – hại trong những tình huống thường gặp.

Khi nào cần gặp bác sĩ hoặc đến cơ sở y tế?

• Có yếu tố nguy cơ cao và mới mắc bệnh: nên liên hệ y tế sớm để được sàng lọc dùng thuốc kháng virus.
• Xuất hiện dấu hiệu cảnh báo: khó thở tăng dần, thở nhanh, đau/tức ngực, lơ mơ, tím tái, SpO2 giảm bất thường so với ngưỡng an toàn, sốt cao kéo dài không đáp ứng chăm sóc tại nhà, nôn ói nhiều, không ăn uống được, hoặc bệnh nền mất kiểm soát.
• Phụ nữ mang thai, người già, trẻ nhỏ, bệnh nhân đang dùng thuốc ức chế miễn dịch: cần được tư vấn sớm ngay khi test dương tính.

Trong thời gian điều trị tại nhà, việc theo dõi nhiệt độ, nhịp thở, tình trạng tỉnh táo và SpO2 (nếu có thiết bị) sẽ giúp phát hiện sớm dấu hiệu chuyển nặng để được hỗ trợ kịp thời.

Câu hỏi thường gặp về “thuốc uống ngừa covid”

• Có thuốc uống nào “ngừa” COVID-19 cho người khỏe mạnh không?
  Không. Hiện không có thuốc uống được khuyến cáo uống định kỳ để phòng COVID-19. Vắc xin vẫn là biện pháp phòng ngừa chủ động hiệu quả nhất.

• Tôi có thể uống nirmatrelvir/ritonavir trước chuyến đi để “phòng” không?
  Không được khuyến cáo. Thuốc này chỉ dùng khi bạn đã mắc COVID-19, có nguy cơ cao trở nặng, và trong khung thời gian sớm do bác sĩ chỉ định.

• Đã tiêm đủ vắc xin rồi có cần thuốc kháng virus nếu mắc bệnh?
  Có thể cần nếu bạn thuộc nhóm nguy cơ cao và có chỉ định; vắc xin giảm mạnh nguy cơ nặng nhưng không tuyệt đối. Hãy trao đổi với bác sĩ dựa trên tuổi, bệnh nền và mức độ triệu chứng.

• F0 nhẹ, trẻ, khỏe có nên dùng molnupiravir cho “nhanh khỏi”?
  Không tự ý. Thuốc kháng virus không được dùng đại trà cho mọi F0 nhẹ. Bác sĩ sẽ cân nhắc lợi – hại, đặc biệt lưu ý chống chỉ định ở thai kỳ và các yếu tố nguy cơ khác.

• Có thể dùng kết hợp hai thuốc kháng virus đường uống để tăng hiệu quả?
  Không. Chỉ dùng theo phác đồ được khuyến cáo; việc phối hợp không đúng có thể tăng tác dụng phụ mà không tăng hiệu quả.

• Tôi đang dùng nhiều thuốc tim mạch/đái tháo đường. Có uống được “thuốc uống ngừa covid” không?
  Có thể, nhưng phải được bác sĩ/dược sĩ kiểm tra kỹ tương tác. Nirmatrelvir/ritonavir tương tác với rất nhiều thuốc thường dùng, cần điều chỉnh cẩn thận.

Kết luận

Không có “thuốc uống ngừa covid” theo nghĩa uống vào là phòng bệnh. Thay vào đó, khuyến cáo hiện nay tập trung vào dùng thuốc kháng virus đường uống sớm cho người mắc COVID-19 có nguy cơ cao để giảm tiến triển nặng, cùng với vắc xin và các biện pháp phòng ngừa khác. Đừng tự ý mua và dùng thuốc: việc sàng lọc chỉ định, tương tác và theo dõi an toàn là rất quan trọng. Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên luôn cập nhật thông tin theo khuyến cáo của Bộ Y tế, WHO, CDC để hỗ trợ bạn ra quyết định an toàn.

Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.