Tê đầu ngón chân cái: nguyên nhân, dấu hiệu cảnh báo và cách xử trí an toàn

Cảm giác Tê đầu Ngón Chân Cái có thể đến thoáng qua sau khi ngồi lâu, mang giày chật — nhưng cũng có khi là dấu hiệu của bệnh lý thần kinh, mạch máu cần được phát hiện sớm. Bài viết dưới đây được biên soạn bởi Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên, giúp bạn hiểu rõ vì sao tê đầu ngón chân cái xảy ra, khi nào cần đi khám và cách chăm sóc đúng để hạn chế tái phát.

Trong nhóm nguyên nhân bệnh lý, đái tháo đường là tình trạng phổ biến gây tổn thương thần kinh ngoại biên. Bạn có thể tham khảo thêm các dấu hiệu cảnh báo qua liên kết: dấu hiệu bệnh tiểu đường ở nam (https://benhvienphucyen.vn/dau-hieu-benh-tieu-duong-o-nam/).

Tê đầu ngón chân cái là gì? Khi nào đáng lo?

“Tê” là cảm giác dị cảm ở đầu ngón chân cái: châm chích, kiến bò, giảm hoặc mất cảm giác chạm nhẹ. Đôi khi kèm nóng rát, buốt như điện giật. Tê đầu ngón chân cái thường do chèn ép tạm thời lên dây thần kinh hoặc mạch máu tại bàn – ngón chân. Nhưng nếu tê kéo dài, xuất hiện thường xuyên, tăng dần hoặc kèm theo đau, yếu cơ, thay đổi màu da, loét lâu lành… đó có thể là dấu hiệu của bệnh thần kinh ngoại biên hoặc bệnh mạch máu ngoại biên.

Tại sao điều này quan trọng? Vì ngón cái giữ vai trò chủ lực trong thăng bằng và đẩy người khi bước đi. Mất cảm giác ở ngón cái làm tăng nguy cơ trượt ngã, chấn thương, đặc biệt ở người cao tuổi hoặc có bệnh mạn tính.

Hình minh họa tê đầu ngón chân cái do nhiều nguyên nhân thần kinh và mạch máu

Nguyên nhân thường gặp gây tê đầu ngón chân cái

• Tư thế gây chèn ép: Ngồi xổm lâu, vắt chéo chân, quỳ gối, đứng bất động kéo dài làm giảm lưu thông máu và chèn ép dây thần kinh bàn – ngón.
• Giày dép không phù hợp: Giày quá chật, mũi nhọn, dép cao gót đẩy trọng lượng về phía trước, ép ngón cái và dây thần kinh vùng bàn chân.
• Chấn thương, quá tải: Chạy bộ đường dài, đá bóng, leo núi có thể gây vi chấn thương mô mềm, phù nề chèn ép thần kinh ngón.
• Nhiệt độ lạnh: Lạnh đột ngột làm co mạch, giảm tưới máu ngoại vi, dễ gây tê, nhất là ở người có bệnh mạch máu.
• Thiếu vi chất: Đặc biệt vitamin B12, B1, B6 – cần cho hoạt động của dây thần kinh.

Nếu điều chỉnh tư thế, thay giày phù hợp mà tê đầu ngón chân cái vẫn kéo dài, cần nghĩ đến nguyên nhân bệnh lý (xem phần dưới).

Ngồi sai tư thế lâu gây chèn ép dây thần kinh bàn chân dẫn đến tê đầu ngón chân cái

Các bệnh lý liên quan có thể gây tê đầu ngón chân cái

• Bệnh thần kinh ngoại biên do đái tháo đường: Tổn thương các sợi thần kinh cảm giác bắt đầu ở đầu ngón chân, lan dần lên theo kiểu “vớ – găng”. Biểu hiện: tê, nóng rát, đau như điện giật về đêm, giảm cảm giác đau – nhiệt, dễ loét chân.
• Thiếu vitamin B12/thiếu máu: B12 cần cho tạo máu và bao myelin thần kinh; thiếu kéo dài gây tê bì đầu ngón chân cái, mệt mỏi, da xanh, lưỡi đỏ bóng. Xét nghiệm xác định và bổ sung theo chỉ định sẽ cải thiện triệu chứng.
• Rối loạn tuyến giáp: Cả suy giáp và cường giáp đều liên quan bệnh thần kinh ngoại biên. Ở phụ nữ, rối loạn nội tiết này khá phổ biến; bạn có thể tìm hiểu thêm tại: bệnh cường giáp ở phụ nữ (https://benhvienphucyen.vn/benh-cuong-giap-o-phu-nu/).
• Hội chứng ống cổ chân (tarsal tunnel): Chèn ép dây thần kinh chày sau ở cổ chân gây tê, châm chích, nóng rát ở lòng bàn và các ngón, có thể nổi bật ở ngón cái khi đứng lâu.
• Bệnh mạch máu ngoại biên (PAD): Xơ vữa làm hẹp động mạch chi dưới, giảm tưới máu ngón chân. Dấu hiệu: đau bắp chân khi đi bộ, chân lạnh, móng giòn, rụng lông, vết loét khó lành, tê đầu ngón chân cái kéo dài.
• Raynaud: Co thắt mạch khi lạnh/stress làm ngón đổi màu trắng – tím – đỏ, kèm tê, đau buốt; thường ở tay nhưng có thể ảnh hưởng ngón chân.
• Thoái hóa cột sống thắt lưng, thoát vị đĩa đệm: Chèn ép rễ thần kinh L5/S1 gây tê lan theo đường đi thần kinh xuống bàn, ngón chân, đôi khi tập trung ở ngón cái.
• U thần kinh Morton (Morton’s neuroma): Dày lên của mô quanh dây thần kinh giữa các xương bàn chân, gây tê/buốt vùng kẽ ngón, có thể ảnh hưởng cảm giác ngón cái nếu kèm biến dạng bàn chân.
• Gout/hallux valgus (bunion): Viêm khớp tại khớp bàn – ngón cái do lắng đọng urat hoặc biến dạng lệch ngón cái làm chèn ép thần kinh tại chỗ, gây tê kèm đau – sưng – nóng đỏ. Tìm hiểu cơ chế hình thành axit uric: tại sao bị gout (https://benhvienphucyen.vn/tai-sao-bi-gout/).
• Tác dụng phụ thuốc/độc chất: Một số thuốc hóa trị, kháng viêm, rượu… có thể gây bệnh lý thần kinh ngoại biên.

Thiếu máu và thiếu vitamin B12 có thể gây tê bì đầu ngón chân cái, mệt mỏi, chóng mặt

Triệu chứng đi kèm giúp nhận biết mức độ nghiêm trọng

• Triệu chứng nhẹ, thoáng qua:
  • Tê, châm chích sau ngồi/đứng lâu; giảm khi nghỉ, xoa bóp.
  • Tê kèm co cứng nhẹ khi mang giày chật, cao gót.
• Triệu chứng gợi ý bệnh lý thần kinh:
  • Tê đầu ngón chân cái về đêm, nóng rát, giảm cảm giác đau – nhiệt.
  • Mất thăng bằng, dễ vấp ngã; vết xước ở ngón lâu lành.
• Triệu chứng gợi ý bệnh mạch máu:
  • Chân lạnh, tái nhợt; đau bắp chân khi đi bộ (đau cách hồi), móng giòn, rụng lông.
  • Thay đổi màu sắc ngón khi lạnh; loét vùng đầu ngón khó liền.
• Dấu hiệu báo động cần khám gấp:
  • Tê xuất hiện đột ngột kèm yếu liệt chân, rối loạn cơ tròn (bí tiểu/mất kiểm soát), đau lưng dữ dội.
  • Ngón chân lạnh buốt, tái nhợt hoặc tím, đau dữ dội, mất mạch mu chân.
  • Sốt, sưng nóng đỏ khớp ngón cái dữ dội (nghĩ tới gout cấp, nhiễm trùng khớp).

Chẩn đoán: bác sĩ đánh giá như thế nào?

Chẩn đoán tê đầu ngón chân cái dựa trên khai thác kỹ triệu chứng và thăm khám thần kinh – mạch máu – cơ xương khớp:

• Khai thác bệnh sử: thời điểm khởi phát, yếu tố làm nặng/giảm, giày dép, nghề nghiệp/tư thế, tiền sử tiểu đường, bệnh tuyến giáp, gout, uống rượu, thuốc đang dùng.
• Khám lâm sàng:
  • Thần kinh: phản xạ, cảm giác sờ – đau – nhiệt, nghiệm pháp monofilament để tầm soát bệnh thần kinh do đái tháo đường.
  • Mạch máu: bắt mạch mu chân/chày sau, đo chỉ số cổ chân – cánh tay (ABI), quan sát màu da – nhiệt độ – lông tóc – móng.
  • Cơ xương khớp: phát hiện biến dạng bàn – ngón (bunion), điểm đau thần kinh, dấu hiệu ống cổ chân.
• Cận lâm sàng (khi cần):
  • Xét nghiệm: đường huyết, HbA1c, công thức máu, vitamin B12/folate, chức năng tuyến giáp.
  • Hình ảnh: siêu âm Doppler mạch chi dưới nếu nghi bệnh mạch máu; X-quang bàn chân/cột sống khi nghi thoái hóa, biến dạng; MRI/CT theo chỉ định.
  • Điện cơ và dẫn truyền thần kinh: đánh giá mức độ tổn thương dây thần kinh.

Xử trí an toàn khi tê đầu ngón chân cái

Lưu ý: Không tự ý dùng thuốc giảm đau hay bổ sung vitamin kéo dài khi chưa có chỉ định. Mục tiêu là xử trí nguyên nhân và bảo vệ bàn – ngón chân.

• Biện pháp tại chỗ và thay đổi lối sống:

  • Nghỉ ngơi ngắn giữa các khoảng đứng/ngồi lâu; thay đổi tư thế mỗi 30–60 phút.
  • Chọn giày vừa vặn, mũi rộng, đế vững; hạn chế cao gót. Dùng miếng lót/đệm ngón nếu có biến dạng.
  • Giữ ấm chân, đặc biệt khi thời tiết lạnh; tránh tiếp xúc lạnh đột ngột.
  • Dinh dưỡng cân bằng, duy trì cân nặng hợp lý; hạn chế rượu bia, thuốc lá (tổn hại thần kinh và mạch máu).

• Chăm sóc tại nhà hỗ trợ lưu thông máu:

  • Ngâm chân nước ấm 10–15 phút vào buổi tối; có thể kết hợp massage nhẹ nhàng dọc lòng bàn và ngón cái theo chiều về tim để hỗ trợ tuần hoàn.
  • Các bài tập nhẹ: gập – duỗi – xoay cổ chân, cuộn khăn bằng ngón, nhón gót; cải thiện linh hoạt và nuôi dưỡng thần kinh.

Bài tập kéo giãn và vận động bàn chân giúp giảm tê đầu ngón chân cái, cải thiện lưu thông máu

• Điều trị nguyên nhân (do bác sĩ chỉ định):
  • Kiểm soát đường huyết ở người đái tháo đường giúp giảm tiến triển bệnh thần kinh.
  • Bổ sung vi chất khi có thiếu hụt (như B12) sau khi xác định bằng xét nghiệm.
  • Vật lý trị liệu, nẹp chỉnh hình cho hội chứng ống cổ chân, biến dạng ngón.
  • Can thiệp mạch hoặc phẫu thuật khi bệnh mạch máu ngoại biên nặng, có nguy cơ thiếu máu chi.

Ngâm chân nước ấm và massage có thể giúp giảm triệu chứng tê ngón chân cái khi do tuần hoàn kém hoặc quá tải

Nếu bạn có đau, sưng quanh khớp ngón cái sau chấn thương lật cổ chân hay hoạt động quá mức, hãy lưu ý loại trừ tổn thương dây chằng. Tham khảo: chữa bong gân cổ chân (https://benhvienphucyen.vn/chua-bong-gan-co-chan/).

Phòng ngừa tái phát tê đầu ngón chân cái

• Chăm sóc bàn chân mỗi ngày:
  • Rửa, lau khô kẽ ngón; kiểm tra vết trầy xước, phồng rộp; dưỡng ẩm tránh nứt nẻ.
  • Cắt móng đúng cách, tránh bấm quá sát gây chèn ép móng – mô mềm.
• Giày dép thông minh:
  • Ưu tiên mũi rộng, chất liệu mềm, đệm êm; thử giày vào cuối ngày khi bàn chân to nhất.
  • Thay giày khi mòn, đổi đôi giày khác nhau để phân bố lực.
• Vận động hợp lý:
  • Khởi động trước vận động; tăng dần cường độ; chèn ngày nghỉ giữa các buổi chạy dài.
  • Tập bài mạnh cơ bàn – cẳng chân 2–3 lần/tuần, kéo giãn gân gót – cơ cẳng chân.
• Kiểm soát bệnh nền:
  • Duy trì đường huyết, huyết áp, mỡ máu ở mức mục tiêu để bảo vệ mạch máu – thần kinh.
  • Tầm soát và điều trị rối loạn nội tiết (bao gồm tuyến giáp) khi có triệu chứng dai dẳng.

Phân biệt tê đầu ngón chân cái với một số tình trạng khác

• Gout cấp: Đau dữ dội, sưng – nóng – đỏ khớp bàn – ngón cái, thường về đêm, có thể kèm tê do viêm chèn ép. Cần đi khám để xác định và điều trị đúng; xem thêm về cơ chế bệnh: tại sao bị gout (https://benhvienphucyen.vn/tai-sao-bi-gout/).
• Bong gân/viêm gân: Đau khu trú, sưng quanh khớp/ngay sau chấn thương; tê có thể do sưng chèn ép thần kinh. Hướng xử trí ban đầu: nghỉ – chườm lạnh – kê cao, và khám nếu sưng đau nhiều.
• Nhiễm nấm kẽ/chai sừng: Cảm giác rát ngứa, nứt nẻ kẽ ngón; ít khi gây tê đơn thuần. Điều trị vệ sinh – chống nấm theo chỉ định.
• Lạnh cóng/tổn thương do lạnh: Tê, mất cảm giác, da nhợt → tím; cần ủ ấm từ từ và khám sớm nếu nghi hoại tử.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên thu xếp khám sớm nếu:

• Tê đầu ngón chân cái kéo dài trên 1–2 tuần, không cải thiện dù đã đổi giày, nghỉ ngơi, ngâm ấm.
• Tê kèm đau rát về đêm, giảm cảm giác đau – nhiệt, có vết loét lâu lành.
• Kèm triệu chứng toàn thân: sụt cân, mệt nhiều, chóng mặt, da xanh (nghĩ thiếu máu/B12), biểu hiện rối loạn nội tiết.

Cần đi cấp cứu nếu:

• Tê đột ngột kèm yếu liệt, rối loạn cơ tròn, đau lưng dữ dội.
• Ngón chân lạnh, tái nhợt/tím, đau dữ, mất mạch mu chân.
• Sốt cao và sưng nóng đỏ khớp ngón cái.

Câu hỏi thường gặp về tê đầu ngón chân cái

• Tê đầu ngón chân cái có phải do thiếu canxi?

  • Thiếu canxi thường gây chuột rút, co cứng cơ nhiều hơn là tê đơn thuần. Tê thường liên quan thần kinh – mạch máu hoặc thiếu vitamin nhóm B. Xét nghiệm xác định trước khi bổ sung.

• Tôi mang giày cao gót hay bị tê ngón cái, có nguy hiểm không?

  • Thường là chèn ép cơ học tạm thời. Hãy đổi sang mũi giày rộng, đế vững; xen kẽ giày thấp; tập kéo giãn bàn – cẳng chân. Nếu tê kéo dài hoặc kèm đau buốt, nên khám để loại trừ u thần kinh Morton hay biến dạng bunion.

• Tê chỉ một bên ngón cái có phải do thần kinh tọa?

  • Có thể liên quan rễ L5/S1 khi có kèm đau lưng lan xuống chân, tê theo dải thần kinh. Bác sĩ sẽ thăm khám và chỉ định hình ảnh học khi cần.

• Tôi bị bệnh tuyến giáp, tê ngón chân có liên quan?

  • Có. Cả suy giáp và cường giáp đều có thể gây bệnh thần kinh ngoại biên. Hãy trao đổi bác sĩ nội tiết để được đánh giá và tối ưu điều trị; tham khảo thêm: bệnh cường giáp ở phụ nữ (https://benhvienphucyen.vn/benh-cuong-giap-o-phu-nu/).

Kết luận

Tê đầu ngón chân cái đa phần lành tính và cải thiện khi điều chỉnh tư thế, giày dép, vận động và chăm sóc bàn chân đúng cách. Tuy nhiên, nếu tê kéo dài, kèm đau buốt, thay đổi màu da, loét hoặc các triệu chứng thần kinh – mạch máu khác, bạn cần đi khám để tìm nguyên nhân như bệnh thần kinh ngoại biên do đái tháo đường, thiếu vitamin B12, rối loạn tuyến giáp, bệnh mạch máu ngoại biên, gout hay chèn ép thần kinh tại chỗ. Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên luôn cập nhật thông tin y tế theo khuyến cáo hiện hành nhằm đồng hành cùng bạn trong chăm sóc sức khỏe an toàn.

Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.