Sốt Xuất Huyết Dưới Da: Dấu Hiệu, Nguyên Nhân, Chẩn Đoán và Cách Xử Trí An Toàn

Sốt Xuất Huyết Dưới Da thường khiến nhiều người lo lắng vì xuất hiện các chấm đỏ, mảng bầm tím khó giải thích trên cơ thể, nhất là khi đang sốt. Bài viết được biên soạn bởi Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên, tổng hợp từ các khuyến cáo y khoa uy tín để giúp bạn nhận biết sớm, xử trí đúng và phòng ngừa an toàn.

Nếu bạn quan tâm đến các chủ đề an toàn sức khỏe khác liên quan đến nhiễm trùng thường gặp, có thể tham khảo thêm bài viết mèo cào có nguy hiểm không để chủ động bảo vệ bản thân và gia đình.

Sốt xuất huyết dưới da là gì?

Sốt xuất huyết dưới da là tình trạng máu thoát ra khỏi lòng mạch và tụ lại ngay dưới lớp da, tạo thành các chấm xuất huyết (petechiae), mảng xuất huyết (purpura) hoặc mảng bầm lớn (ecchymoses). Trong bối cảnh sốt xuất huyết Dengue, đây là hậu quả của giảm số lượng và rối loạn chức năng tiểu cầu, kèm tổn thương thành mạch nhỏ, khiến quá trình cầm máu bị suy giảm. Dấu hiệu điển hình: các chấm đỏ li ti không biến mất khi ấn căng da (không “nhạt màu” khi ấn).

Sốt xuất huyết dưới da có thể xuất hiện ở tay, chân, ngực, bụng hoặc lưng. Đôi khi người bệnh chỉ thấy “bầm tím” sau va chạm nhẹ, hoặc không rõ va chạm. Phát ban dạng chấm xuất huyết khác với các dạng phát ban dị ứng thông thường ở chỗ chúng không ngứa nhiều và không biến mất khi ấn. Cần phân biệt với phát ban dạng “đỏ da” ở giai đoạn hồi phục của sốt xuất huyết Dengue, vốn có thể ngứa nhẹ và nhạt màu khi ấn.

Sốt xuất huyết dưới da nguy hiểm đến mức nào?

Mức độ nguy hiểm phụ thuộc vào bối cảnh đi kèm. Nếu sốt xuất huyết dưới da chỉ lác đác ở người bệnh Dengue nhẹ, không có dấu cảnh báo khác, thường có thể theo dõi sát và chăm sóc tại nhà theo hướng dẫn y tế. Tuy nhiên, khi xuất huyết dưới da lan rộng, kèm các biểu hiện như chảy máu mũi/niêm mạc, đau bụng tăng dần, nôn ói nhiều, bứt rứt hoặc lơ mơ, đó có thể là dấu hiệu của Dengue có cảnh báo hoặc Dengue nặng.

Theo phân loại của các hướng dẫn quốc tế, bệnh Dengue được chia thành: Dengue không có dấu cảnh báo, Dengue có dấu cảnh báo và Dengue nặng. Xuất huyết dưới da là dấu hiệu của tình trạng chảy máu, nhưng độ nặng được quyết định bởi toàn cảnh: rò rỉ huyết tương (dẫn đến sốc), chảy máu nặng, hoặc tổn thương cơ quan (gan, thần kinh, tim). Nhóm nguy cơ cao gồm trẻ nhỏ, người cao tuổi, phụ nữ mang thai, người có bệnh mạn tính (tim mạch, thận, gan), béo phì, hoặc có tiền sử Dengue trước đó.

Ban xuất huyết dưới da trong sốt xuất huyết dengue với chấm xuất huyết và mảng bầm tím – dấu hiệu cần theo dõi sát

Triệu chứng nhận biết và diễn tiến theo giai đoạn

• Giai đoạn sốt (thường ngày 1–3): Người bệnh sốt cao đột ngột, đau đầu, đau hốc mắt, mệt mỏi, đau cơ khớp. Xuất huyết dưới da có thể chưa rõ, đôi khi có dấu hiệu thử Garrot (tourniquet test) dương tính ở cơ sở y tế.
• Giai đoạn nguy kịch (thường ngày 4–6): Nhiệt độ có thể hạ, nhưng đây lại là thời điểm dễ xuất hiện rò rỉ huyết tương, tụt huyết áp, và xuất huyết (chấm xuất huyết, bầm tím, chảy máu mũi, lợi). Đây là giai đoạn sốt xuất huyết dưới da hay được ghi nhận rõ hơn. Cần theo dõi sát lượng nước tiểu, tình trạng tỉnh táo, đau bụng, nôn ói, khó thở.
• Giai đoạn hồi phục (sau ngày 6–7): Dịch rò trở lại lòng mạch, người bệnh đỡ mệt, có thể xuất hiện phát ban hồi phục (đỏ da dạng “đảo trắng trên nền đỏ”), ngứa nhẹ. Sốt xuất huyết dưới da sẽ mờ dần.

Điểm quan trọng: Sốt xuất huyết dưới da là một mảnh ghép trong bức tranh tổng thể. Việc đánh giá nguy hiểm không chỉ dựa vào số lượng nốt xuất huyết mà cần xem có dấu cảnh báo khác hay không và xét nghiệm máu đi kèm.

Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh

Cơ chế chính của sốt xuất huyết dưới da trong Dengue gồm:

• Giảm tiểu cầu: Virus Dengue và phản ứng miễn dịch làm giảm sản xuất tiểu cầu tại tủy xương và tăng phá hủy ở ngoại vi. Số lượng tiểu cầu giảm và chức năng tiểu cầu rối loạn làm cầm máu kém.
• Tổn thương nội mô: Phản ứng viêm và các cytokine làm tăng tính thấm thành mạch, thành mạch dễ “rò rỉ” và dễ chảy máu.
• Rối loạn đông máu: Có thể có bất thường các yếu tố đông máu, kéo dài thời gian đông máu, góp phần gây xuất huyết.

Một vài yếu tố làm nặng thêm tình trạng xuất huyết dưới da: dùng thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs), aspirin; va chạm/hoạt động mạnh; thể trạng mất nước; các bệnh kèm theo như bệnh gan, rối loạn đông máu bẩm sinh. Do đó, trong quá trình chăm sóc, cần tránh các yếu tố làm tăng nguy cơ chảy máu.

Minh họa giảm tiểu cầu và tổn thương mao mạch gây xuất huyết dưới da trong sốt xuất huyết dengue

Chẩn đoán: khi nào cần xét nghiệm?

Chẩn đoán dựa trên lâm sàng kết hợp xét nghiệm. Bác sĩ thường chỉ định:

• Công thức máu: theo dõi tiểu cầu (giảm dần) và hematocrit (có thể tăng khi rò rỉ huyết tương). Lặp lại định kỳ để nắm diễn tiến, đặc biệt giai đoạn ngày 4–6.
• Xét nghiệm đặc hiệu Dengue: NS1 (thường dương tính sớm trong 5 ngày đầu), IgM/IgG (xuất hiện muộn hơn).
• Các xét nghiệm khác theo tình huống: chức năng gan, thận; đông máu (PT, aPTT); điện giải; siêu âm (đánh giá dịch màng phổi, dịch ổ bụng) nếu nghi rò rỉ huyết tương.

Cần phân biệt sốt xuất huyết dưới da do Dengue với các nguyên nhân khác gây ban xuất huyết như: giảm tiểu cầu miễn dịch, nhiễm trùng huyết (ví dụ não mô cầu), viêm mạch (IgA), tác dụng phụ thuốc. Nếu bạn kèm đau bụng dữ dội vùng trên rốn và sốt, bác sĩ sẽ khai thác thêm để loại trừ nguyên nhân khác ngoài Dengue; trong trường hợp này, bài viết đau trên rốn là bị gì có thể giúp bạn hiểu vì sao cần đi khám sớm để chẩn đoán chính xác.

Xử trí an toàn tại nhà khi không có dấu cảnh báo

Trong trường hợp sốt xuất huyết dưới da nhẹ, không có dấu cảnh báo và được bác sĩ đánh giá an toàn theo dõi tại nhà, bạn có thể:

• Nghỉ ngơi, hạn chế vận động mạnh, tránh va chạm để giảm nguy cơ bầm tím lan rộng.
• Uống đủ dịch: nước lọc, dung dịch oresol pha đúng cách, nước trái cây. Theo dõi lượng nước tiểu (ít nhất 4–6 lần/ngày, màu vàng nhạt là dấu hiệu đủ nước tương đối).
• Hạ sốt an toàn: dùng paracetamol theo hướng dẫn của nhân viên y tế; tránh aspirin, ibuprofen, naproxen và các thuốc chống viêm không steroid khác vì có thể tăng nguy cơ chảy máu.
• Dinh dưỡng mềm, dễ tiêu, giàu đạm vừa phải; bổ sung vitamin C từ trái cây tươi giúp hỗ trợ thành mạch.

Khi bị bệnh cấp tính như sốt xuất huyết dưới da, tuyệt đối không tự ý dùng các sản phẩm giảm cân, “thải độc” không rõ nguồn gốc vì có thể ảnh hưởng gan, thận và đông máu. Bạn có thể tham khảo danh sách thuốc giảm cân độc hại để nhận diện và tránh xa các chế phẩm nguy hiểm.

Khi nào cần nhập viện khẩn cấp?

Bạn cần đi bệnh viện ngay nếu có bất kỳ dấu cảnh báo nào sau đây:

• Đau bụng tăng dần, ấn đau, đặc biệt vùng gan; nôn ói nhiều hoặc ói ra máu; đi ngoài phân đen; tiểu máu; ra máu mũi, chân răng kéo dài; kinh nguyệt ra nhiều bất thường.
• Lừ đừ, kích thích bứt rứt, li bì; tay chân lạnh, ẩm; chóng mặt khi đứng; khó thở.
• Xuất huyết dưới da lan nhanh, nhiều mảng bầm lớn, xuất hiện tự phát không rõ va chạm.
• Đi tiểu ít, khát nhiều nhưng người mệt lả; bụng trướng, cảm giác khó chịu tăng dần.
• Nhóm đặc biệt: phụ nữ mang thai, trẻ nhỏ, người cao tuổi, người có bệnh nền (tim mạch, thận, gan), người dùng thuốc chống đông, người ở xa cơ sở y tế.

Lưu ý: Số lượng tiểu cầu thấp không phải là yếu tố duy nhất quyết định nhập viện; bác sĩ sẽ đánh giá tổng thể, đặc biệt là dấu hiệu rò rỉ huyết tương (thay đổi hematocrit, dịch màng phổi/bụng), tình trạng tuần hoàn và chảy máu. Đừng chờ đợi nặng mới đi viện nếu đã xuất hiện các dấu cảnh báo kể trên.

Dấu hiệu cảnh báo cần đến bệnh viện khi bị sốt xuất huyết dưới da: đau bụng tăng, nôn, chảy máu niêm mạc, mệt lả

Phòng ngừa sốt xuất huyết dưới da và bệnh Dengue

• Kiểm soát muỗi vằn Aedes: loại bỏ nơi muỗi sinh sản (nước đọng ở chậu cây, lốp xe, bể nước không đậy nắp), thay nước bình hoa, úp các vật dụng đọng nước; phun diệt muỗi và lăng quăng theo khuyến cáo địa phương.
• Tránh muỗi đốt: dùng kem chống muỗi, mặc quần áo dài tay, sáng màu; mắc màn khi ngủ; lắp lưới chống muỗi cửa sổ; ưu tiên điều hòa, quạt để giảm muỗi trong phòng.
• Theo dõi khuyến cáo về vắc xin Dengue: hiện một số quốc gia triển khai vắc xin với chỉ định chọn lọc; việc tiêm phòng phụ thuộc hướng dẫn quốc gia và tình trạng miễn dịch trước đó. Tại Việt Nam, hãy cập nhật thông tin chính thức từ Bộ Y tế trước khi quyết định.

Giữ sức khỏe nền tốt cũng giúp cơ thể chống đỡ tốt hơn khi mắc bệnh: ngủ đủ, ăn uống cân bằng, vận động điều độ, tránh lạm dụng rượu bia và thuốc lá để giảm nguy cơ biến chứng khi mắc sốt xuất huyết dưới da.

Phân biệt sốt xuất huyết dưới da với bầm tím do va chạm và bệnh khác

• Bầm tím do va chạm: thường xuất hiện sau chấn thương rõ ràng, màu tím/ xanh rồi vàng dần, đau khi ấn tại chỗ. Ở sốt xuất huyết dưới da, các chấm xuất huyết li ti thường không đau, không biến mất khi ấn, có thể kèm chảy máu niêm mạc.
• Viêm mạch (IgA, dị ứng): có thể gây ban xuất huyết kèm đau khớp, đau bụng, tiểu máu. Cần xét nghiệm và đánh giá chuyên khoa để phân biệt.
• Giảm tiểu cầu miễn dịch, tác dụng phụ thuốc: xuất huyết dưới da lan rộng, dễ chảy máu niêm mạc ngay cả khi không sốt; cần làm xét nghiệm công thức máu, đông máu để xác định.
• Nhiễm trùng huyết (não mô cầu, vi khuẩn khác): ban xuất huyết tiến triển nhanh, người bệnh nhiễm trùng nặng, sốc; là cấp cứu y khoa.

Trong đánh giá ban xuất huyết, bác sĩ cũng cân nhắc các bệnh nhiễm trùng khác hiếm hơn. Tuy không phải nguyên nhân phổ biến gây ban xuất huyết, một số bệnh lây truyền qua đường tình dục ở giai đoạn sớm có thể gây biểu hiện da- niêm. Nếu bạn quan tâm đến dấu hiệu nhận biết sớm, có thể đọc thêm lậu giai đoạn đầu để hiểu cách phát hiện sớm và đi khám kịp thời khi cần.

Dinh dưỡng và những lầm tưởng thường gặp

Sốt xuất huyết dưới da không có “thực phẩm kỳ diệu” giúp hết chấm xuất huyết ngay lập tức. Điều quan trọng là:

• Uống đủ nước, ăn thức ăn mềm, dễ tiêu, chia nhỏ bữa.
• Bổ sung trái cây tươi, rau xanh, nguồn đạm nạc (cá, trứng, đậu).
• Tránh rượu bia, đồ uống kích thích; không tự ý dùng thảo dược không rõ tác dụng vì có thể ảnh hưởng gan, thận.

Một số người dùng bột sắn dây giải nhiệt khi sốt. Nếu bạn đang cân nhắc, hãy tìm hiểu bột sắn dây kỵ gì để sử dụng an toàn, đặc biệt nếu có bệnh nền hoặc đang dùng thuốc. Dù vậy, đồ uống này không thay thế nước bù điện giải và không có tác dụng điều trị sốt xuất huyết.

Câu hỏi thường gặp về sốt xuất huyết dưới da

• Sốt xuất huyết dưới da có phải lúc nào cũng nặng? Không. Nhiều trường hợp nhẹ có thể chỉ cần theo dõi tại nhà theo chỉ định y tế. Tuy nhiên, nếu xuất hiện dấu cảnh báo (đau bụng tăng, nôn, lừ đừ, chảy máu niêm mạc, tiểu ít…), cần đi bệnh viện ngay.
• Các chấm xuất huyết tồn tại bao lâu? Thường mờ dần trong vài ngày đến 1–2 tuần khi tiểu cầu và đông máu phục hồi. Nếu kéo dài, lan rộng hoặc xuất hiện dấu cảnh báo, cần tái khám.
• Có được tắm rửa, vận động nhẹ? Vệ sinh cá nhân bình thường, lau người bằng nước ấm; vận động nhẹ trong nhà, tránh va chạm/hoạt động mạnh cho đến khi ổn định.
• Có nên truyền tiểu cầu? Chỉ định truyền tiểu cầu phụ thuộc đánh giá bác sĩ dựa trên toàn cảnh (chảy máu nặng, can thiệp thủ thuật, xét nghiệm). Không tự ý yêu cầu hay trì hoãn khi đã có chỉ định.
• Dùng thuốc gì hạ sốt? Thông thường nên dùng paracetamol theo hướng dẫn của nhân viên y tế. Tránh aspirin/ibuprofen/naproxen vì tăng nguy cơ chảy máu.
• Có cần kiêng ăn quá mức? Không. Cơ thể cần năng lượng và dưỡng chất để hồi phục. Kiêng khem quá mức có thể làm chậm hồi phục. Lựa chọn thực phẩm dễ tiêu, đảm bảo an toàn vệ sinh.
• Phát ban dưới da có phải bệnh lây qua đường tình dục? Đa số không. Tuy nhiên, khi có phát ban hoặc triệu chứng ở vùng sinh dục, tiết niệu, hay đau khớp đi kèm, cần đi khám để loại trừ bệnh lây truyền qua đường tình dục. Tìm hiểu thêm về lậu giai đoạn đầu để nhận biết các dấu hiệu sớm.

Kết luận

Sốt xuất huyết dưới da là dấu hiệu thường gặp trong bệnh Dengue và phản ánh sự tổn thương tiểu cầu, thành mạch và đông máu. Điều quan trọng là nhận biết các dấu cảnh báo để đi bệnh viện kịp thời, đồng thời chăm sóc đúng cách tại nhà khi được bác sĩ cho phép: nghỉ ngơi, bù dịch đầy đủ, hạ sốt an toàn, tránh va chạm và theo dõi sát triệu chứng. Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên luôn cập nhật thông tin y tế dựa trên khuyến cáo mới nhất để đồng hành cùng bạn trong việc bảo vệ sức khỏe.

Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.