Lưỡi Bình Thường Và Dính Thắng Lưỡi: Cách Nhận Biết, Ảnh Hưởng Và Hướng Xử Trí An Toàn

Ở giai đoạn sơ sinh, việc phân biệt Lưỡi Bình Thường Và Dính Thắng Lưỡi có thể không dễ. Tuy nhiên, phát hiện sớm giúp bảo vệ quá trình bú mẹ, ăn dặm, phát âm và sức khỏe răng miệng của trẻ. Bài viết được biên soạn bởi Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên, tổng hợp từ khuyến cáo cập nhật của các hội chuyên khoa nhi và tai mũi họng uy tín.

Khi đồng hành cùng trẻ, ngoài quan sát chức năng lưỡi bạn cũng nên chú ý các sàng lọc thị giác, thính giác, răng miệng… phù hợp theo từng độ tuổi. Chẳng hạn, khi trẻ lớn hơn, việc làm quen với các công cụ như bảng đo thị lực chữ c có thể hữu ích trong kiểm tra thị lực định kỳ.

Tổng Quan: Lưỡi Bình Thường Và Dính Thắng Lưỡi (Ankyloglossia)

Dính thắng lưỡi (ankyloglossia) là tình trạng dây niêm mạc mỏng ở dưới lưỡi — gọi là thắng lưỡi — ngắn, dày, hoặc bám gần đầu lưỡi hơn bình thường. Khi thắng lưỡi quá hạn chế, đầu lưỡi khó nâng lên hoặc đưa ra ngoài, gây trở ngại cho việc bú mẹ, nuốt, phát âm và vệ sinh răng miệng.

Tỉ lệ dính thắng lưỡi ở trẻ sơ sinh được ghi nhận khoảng 4–10%. Hầu hết trường hợp là bất thường bẩm sinh, phát hiện trong vài tuần đầu sau sinh khi trẻ gặp khó khăn bú mẹ hoặc khi được bác sĩ đánh giá chức năng lưỡi. Không phải mọi dính thắng lưỡi đều cần can thiệp; quyết định điều trị dựa trên mức độ ảnh hưởng chức năng thực tế của trẻ và đánh giá chuyên môn.

Còn lưỡi bình thường ở trẻ sơ sinh có biên độ vận động tốt: có thể nâng đầu lưỡi lên phía ngạc (vòm miệng), liếm môi trên, đưa lưỡi sang hai bên, và thò lưỡi ra ngoài môi vài milimet. Khi khóc, đầu lưỡi thường nhọn hoặc hơi tạo chữ V nhẹ — không bị khấc sâu kiểu “trái tim”.

Lưỡi Bình Thường Ở Trẻ Sơ Sinh Trông Như Thế Nào?

• Vận động đa hướng: Lưỡi có thể di chuyển lên xuống, sang trái/phải, và hơi thò ra ngoài môi (thường <2–3 mm ở trẻ sơ sinh).
• Nâng đầu lưỡi: Đầu lưỡi chạm hoặc gần chạm vòm miệng khi bé mở miệng hoặc để tạo lực bú hiệu quả.
• Hình dạng khi khóc: Đầu lưỡi có thể hơi nhọn hoặc thành chữ V nhẹ; không có vết lõm rõ ở giữa tạo hình trái tim.
• Bú mẹ: Bé ngậm bắt vú sâu, tiếng bú êm, thời gian bú hợp lý, tăng cân đạt mốc phát triển.

Các biểu hiện này cho thấy lưỡi vận động linh hoạt và phối hợp tốt với môi, hàm, ngạc để tạo áp lực bú — nền tảng cho dinh dưỡng sớm và phát triển toàn diện.

Hình minh họa so sánh lưỡi bình thường và dính thắng lưỡi ở trẻ sơ sinh

Dính Thắng Lưỡi Là Gì? Phân Loại Và Nguyên Nhân

Dính thắng lưỡi xuất hiện khi thắng lưỡi ngắn hoặc dày bất thường, làm giới hạn chuyển động đầu lưỡi. Có thể chia thành:

• Dính thắng lưỡi “trước” (anterior): thắng bám gần đầu lưỡi, dễ nhìn thấy.
• Dính thắng lưỡi “sau” (posterior): mô thắng nằm sâu, không nổi rõ, nhưng vẫn hạn chế vận động.

Một cách phân loại thường dùng trong lâm sàng là Kotlow — dựa trên “độ dài lưỡi tự do” (khoảng cách từ đầu lưỡi đến điểm bám thắng) — chia thành mức độ nhẹ, trung bình, nặng và rất nặng. Lưu ý: đánh giá này cần thực hiện bởi bác sĩ/nhà chuyên môn được đào tạo, vì đo đạc và diễn giải chỉ số phải đi kèm thăm khám chức năng (khả năng nâng lưỡi, đưa lưỡi ra ngoài, ngậm bắt bú).

Nguyên nhân chủ yếu là bẩm sinh. Trong giai đoạn bào thai, mô thắng lưỡi thường thoái triển, nhưng nếu quá trình này không hoàn toàn, phần thắng còn lại có thể ngắn/dày hơn bình thường.

Dấu Hiệu Nhận Biết Dính Thắng Lưỡi: Đặc Biệt Ở Giai Đoạn Bú Mẹ

Biểu hiện ở trẻ:

• Khó ngậm bắt vú sâu, bú kéo dài hoặc bú không hiệu quả; thường nhả vú, nghe tiếng “tách” khi bú.
• Mệt khi bú, dễ ngủ gật, tăng cân chậm, đi tiêu/tiểu ít hơn mục tiêu theo ngày tuổi.
• Lưỡi ít thò ra ngoài, khó nâng đầu lưỡi chạm vòm miệng.
• Khi khóc, đầu lưỡi có vết lõm giữa rõ, tạo hình trái tim.

Biểu hiện ở mẹ:

• Đau, nứt núm vú, tắc tia sữa do bé ngậm bắt nông.
• Tăng nguy cơ viêm vú vì hút sữa không hiệu quả.

Nếu thấy những dấu hiệu này, phụ huynh nên đưa trẻ đi thăm khám. Nhiều hội chuyên khoa (như Hội Nhi khoa) khuyến cáo đánh giá toàn diện bởi bác sĩ nhi kết hợp chuyên gia nuôi con bằng sữa mẹ trước khi cân nhắc can thiệp.

Tác Động Lâu Dài: Răng Miệng, Phát Âm, Ăn Dặm Và Giấc Ngủ

• Răng miệng và khớp cắn: Một số trẻ có dính thắng lưỡi có thể gặp khó khăn tự làm sạch thức ăn khỏi răng và lợi bằng lưỡi, tăng nguy cơ mảng bám. Lưỡi ít vận động cũng có thể ảnh hưởng vị trí răng cửa hoặc dây thắng môi (không phải lúc nào cũng liên quan). Khi trưởng thành, nhu cầu chỉnh nha tùy thuộc khớp cắn tổng thể — không chỉ do thắng lưỡi. Nếu bạn quan tâm đến thời gian chỉnh nha ở tuổi thanh niên, bài viết 20 tuổi niềng răng bao lâu có thể giúp tham khảo thêm.

• Phát âm: Bằng chứng về tác động trực tiếp của dính thắng lưỡi lên nói giọng chưa thống nhất. Một số âm cần nâng đầu lưỡi (như t, d, n, l, r, th, s) có thể bị ảnh hưởng ở một số trẻ, nhưng nhiều trẻ vẫn nói bình thường. Can thiệp ngôn ngữ trị liệu đôi khi đủ cải thiện mà không cần phẫu thuật.

• Ăn dặm, nuốt, ngủ: Lưỡi kém vận động có thể làm trẻ khó xử lý thức ăn đặc, dễ ợ sữa hoặc nuốt khó. Trong một số trường hợp, chức năng lưỡi kém phối hợp có thể liên quan đến ngáy hoặc rối loạn thở khi ngủ, cần bác sĩ tai mũi họng đánh giá.

Hình ảnh răng cửa thưa và nghiêng ở trẻ có vấn đề thắng lưỡi

Chẩn Đoán Và Đánh Giá: Ai Cần Can Thiệp?

Quyết định có can thiệp hay không dựa vào:

• Triệu chứng chức năng: khó bú mẹ/ăn dặm, tăng cân không đạt, hạn chế vận động lưỡi rõ ràng.
• Đánh giá chuyên môn: bác sĩ nhi, chuyên gia nuôi con bằng sữa mẹ, bác sĩ tai mũi họng hoặc răng hàm mặt có thể sử dụng thang đánh giá chức năng lưỡi (ví dụ Hazelbaker) kết hợp thăm khám.

Nguyên tắc quan trọng là “điều trị dựa trên triệu chứng”: Nếu trẻ dính thắng lưỡi nhưng bú tốt, tăng cân tốt, phát âm/ăn dặm không vấn đề, có thể không cần phẫu thuật. Ngược lại, nếu có bằng chứng suy giảm chức năng và đã thử hỗ trợ bú mẹ nhưng không cải thiện, can thiệp có thể được xem xét.

Điều Trị: Khi Nào Cần Cắt Thắng Lưỡi? Lợi Ích – Nguy Cơ

Can thiệp phổ biến:

• Cắt thắng lưỡi (frenotomy): thủ thuật đơn giản, thường thực hiện nhanh ở trẻ nhỏ. Dụng cụ có thể là kéo vô khuẩn hoặc thiết bị đốt/laser; hiện chưa có bằng chứng thuyết phục rằng laser vượt trội về hiệu quả so với kéo.
• Tạo hình thắng lưỡi (frenuloplasty): áp dụng khi dính thắng lưỡi phức tạp hoặc tái dính, thường cần gây mê và khâu thẩm mỹ.

Lợi ích tiềm năng:

• Cải thiện bú mẹ, giảm đau núm vú cho mẹ, rút ngắn thời gian bú.
• Tăng biên độ vận động lưỡi, hỗ trợ ăn dặm và vệ sinh răng miệng.

Nguy cơ có thể gặp (hiếm nếu thao tác chuẩn):

• Chảy máu, nhiễm trùng, đau tại chỗ, tái dính, vết sẹo ảnh hưởng vận động lưỡi.
• Trẻ có rối loạn đông máu cần đánh giá kỹ trước khi can thiệp.

Quyết định phẫu thuật phải do bác sĩ cân nhắc dựa trên lợi ích – nguy cơ và sau khi đã tối ưu hỗ trợ bú mẹ, tư thế ngậm bắt, kỹ thuật cho ăn.

Phẫu thuật cắt thắng lưỡi ở trẻ: minh họa quy trình an toàn

Chăm Sóc Sau Can Thiệp Và Hỗ Trợ Toàn Diện

Sau thủ thuật:

• Tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ về vệ sinh miệng, theo dõi chảy máu, dấu hiệu nhiễm trùng.
• Tái khám đúng hẹn; liên hệ ngay nếu bé sốt, khó nuốt, chảy máu dai dẳng hoặc có mùi hôi bất thường ở miệng.
• Hỗ trợ bú mẹ với chuyên gia: điều chỉnh tư thế, ngậm bắt, tần suất bú giúp bé sử dụng vận động lưỡi mới hiệu quả.

Một số nơi khuyến khích “kéo giãn vết thương” sau cắt thắng lưỡi, nhưng quan điểm hiện nay thận trọng hơn vì có thể gây đau, stress và nguy cơ tái dính nếu làm sai. Phụ huynh không nên tự thực hiện bất kỳ bài tập miệng nào nếu chưa được bác sĩ/nhà trị liệu hướng dẫn.

Sau thủ thuật, nếu bé có cảm giác khó chịu vùng họng hoặc phản xạ nuốt thay đổi, quan sát kỹ triệu chứng. Trường hợp bé phàn nàn nuốt nước bọt đau họng đau tai, phụ huynh nên cho trẻ thăm khám để loại trừ viêm họng, viêm tai hoặc kích ứng niêm mạc.

Phòng Ngừa Và Theo Dõi: Có Thể Ngăn Dính Thắng Lưỡi Không?

Vì là bất thường bẩm sinh, không có cách phòng ngừa hoàn toàn. Điều quan trọng là:

• Khám sàng lọc sau sinh đầy đủ, theo dõi bú mẹ, cân nặng và mốc phát triển.
• Nhận diện sớm khó khăn chức năng để can thiệp phù hợp.
• Kết hợp chăm sóc dinh dưỡng và vệ sinh răng miệng ngay từ khi mọc răng sữa.

Đối với mẹ bầu và gia đình, chế độ ăn uống lành mạnh, bổ sung vi chất theo hướng dẫn bác sĩ giúp thai nhi phát triển tổng thể. Thắc mắc cụ thể như bà bầu ăn yến được không có thể tham khảo thêm, nhưng lưu ý mọi bổ sung cần theo tư vấn chuyên môn.

Khi Nào Cần Gặp Bác Sĩ?

• Trẻ bú mẹ khó khăn: bú kéo dài, ngủ gật khi bú, tăng cân chậm.
• Mẹ đau/nứt núm vú, nghi viêm vú do ngậm bắt nông.
• Quan sát lưỡi trẻ bị khấc giữa kiểu “trái tim”, không thò ra khỏi môi, khó nâng chạm vòm miệng.
• Trẻ lớn gặp khó khi phát âm, ăn dặm, hoặc vệ sinh răng miệng.
• Dấu hiệu bất thường sau can thiệp: sốt, chảy máu kéo dài, miệng hôi, trẻ quấy khóc bất thường.

Ngoài ra, nếu trẻ có chảy máu lợi, bầm tím dễ dàng hoặc dinh dưỡng kém, cần bác sĩ đánh giá toàn diện, bao gồm các tình trạng thiếu vi chất. Để hiểu thêm một chủ đề dinh dưỡng thường được hỏi, bạn có thể tham khảo bài viết bị cam là gì trong bối cảnh sức khỏe tổng quát.

Câu Hỏi Thường Gặp (FAQ)

• Dính thắng lưỡi có tự hết không?

  • Một số trường hợp nhẹ có thể ít ảnh hưởng khi trẻ lớn, vì miệng/hàm thay đổi theo thời gian. Tuy nhiên, nếu có khó khăn chức năng (bú mẹ, ăn dặm, phát âm), nên đánh giá sớm để tối ưu kết quả.

• Cắt thắng lưỡi có ảnh hưởng nói giọng về sau?

  • Mục tiêu hàng đầu là cải thiện chức năng hiện tại (bú mẹ, ăn uống). Tác động lên phát âm dài hạn còn phụ thuộc nhiều yếu tố khác (thói quen nói, luyện âm, cấu trúc miệng). Khi cần, ngôn ngữ trị liệu giúp tối ưu kết quả.

• Laser có tốt hơn kéo khi cắt thắng lưỡi?

  • Hiện chưa có bằng chứng mạnh mẽ cho thấy laser vượt trội về hiệu quả hoặc biến chứng. Quan trọng nhất là người thực hiện có chuyên môn và chăm sóc sau thủ thuật đúng cách.

• Có nên tập “kéo giãn vết cắt” tại nhà?

  • Không tự ý thực hiện nếu chưa có hướng dẫn từ bác sĩ/nhà trị liệu. Làm sai có thể gây đau, stress và tăng nguy cơ tái dính.

Kết Luận

Lưỡi bình thường và dính thắng lưỡi là hai trạng thái khác biệt, nhưng chỉ có ý nghĩa lâm sàng khi ảnh hưởng đến chức năng bú mẹ, ăn uống, phát âm hoặc vệ sinh răng miệng. Phụ huynh nên quan sát dấu hiệu, đưa trẻ thăm khám và phối hợp với bác sĩ nhi, chuyên gia nuôi con bằng sữa mẹ, tai mũi họng hoặc răng hàm mặt khi cần. Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên luôn khuyến nghị tiếp cận an toàn, dựa trên bằng chứng và theo dõi dài hạn để tối ưu sự phát triển toàn diện của trẻ.

Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.