Lê Thị Mai Hương: Khoa học ứng dụng vì nước sạch và sức khỏe cộng đồng

Nước sạch là nền tảng của sức khỏe. Và khi môi trường gặp sự cố, những giải pháp khoa học đơn giản nhưng hiệu quả có thể cứu cả một cộng đồng. Câu chuyện của PGS.TS Lê Thị Mai Hương không chỉ truyền cảm hứng mà còn gợi mở nhiều bài học thực tiễn về y tế dự phòng. Bài viết được biên soạn bởi Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên, tổng hợp từ các nguồn y khoa và môi trường đáng tin cậy.

Nếu bạn quan tâm đến thủ tục khám sức khỏe hành chính, bạn có thể tham khảo thêm làm giấy khám sức khỏe ở đâu để chọn đúng cơ sở phù hợp.

Lê Thị Mai Hương là ai? Hồ sơ khoa học và đóng góp nổi bật

PGS.TS Lê Thị Mai Hương được đào tạo Công nghệ Hóa học tại Liên bang Nga, bảo vệ luận án tiến sĩ từ rất sớm và có nhiều năm công tác trong lĩnh vực công nghệ môi trường. Bà từng đảm nhiệm vai trò quản lý và nghiên cứu tại Viện Công nghệ Xạ hiếm, Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam, đồng thời hướng dẫn nghiên cứu sinh về các giải pháp xử lý nước thải chứa chất độc công nghiệp.

Từ những năm đầu sự nghiệp, lê thị mai hương đã chọn cách tiếp cận khoa học ứng dụng: ưu tiên các giải pháp đơn giản, hiệu quả và khả thi tại Việt Nam. Sau đợt lũ lớn ở Hương Khê (Hà Tĩnh) năm 2006, bà trực tiếp mang vật tư đến hỗ trợ người dân xử lý nguồn nước, góp phần giúp hàng chục nghìn hộ có nước sạch sinh hoạt. Ở góc độ điều tra môi trường, bà cũng tham gia đoàn chuyên gia đánh giá sự cố ô nhiễm biển miền Trung, đề xuất cách tiếp cận “kiểm toán năng lượng” để làm rõ bất thường vận hành hệ thống xử lý, từ đó mở ra hướng nhìn mới trong quản lý rủi ro môi trường.

Năm 2024, nhóm nghiên cứu do bà hướng dẫn góp mặt tại Triển lãm quốc tế về Sáng chế của Phụ nữ (KIWIE – Hàn Quốc) với giải pháp xử lý nước thải chứa 2,4,6-trinitrotoluen (TNT) bằng vật liệu Fe–Cu kích thước nano. Đây là công trình có ý nghĩa thiết thực với sức khỏe cộng đồng, vì TNT là hóa chất độc, có thể gây hại cho máu, gan và da nếu phơi nhiễm.

PGS.TS Lê Thị Mai Hương nhận giải thưởng KIWIE 2024 với nghiên cứu xử lý nước thải TNT bằng vật liệu nano Fe–Cu

Nét nhất quán trong hành trình của lê thị mai hương là: đưa khoa học đến gần đời sống. Các giải pháp bà theo đuổi không đòi hỏi thiết bị cầu kỳ, có thể làm chủ trong nước, và đặc biệt hướng tới mục tiêu lớn nhất: bảo vệ sức khỏe người dân từ gốc, bắt đầu từ nước sạch.

Vì sao câu chuyện của Lê Thị Mai Hương quan trọng với sức khỏe cộng đồng?

Nước sạch gắn với mọi khía cạnh sức khỏe: tiêu hóa, da liễu, tiết niệu, gan mật, thậm chí cả sức khỏe tâm thần, bởi lo âu kéo dài trước nguy cơ ô nhiễm có thể gây căng thẳng, mất ngủ. Những đóng góp của lê thị mai hương nhấn mạnh một nguyên tắc cốt lõi của y tế dự phòng: ngăn ngừa rủi ro từ môi trường trước khi bệnh xảy ra.

• Khi nguồn nước bị nhiễm hóa chất, nguy cơ không chỉ là rối loạn tiêu hóa cấp (nôn, tiêu chảy) mà còn là tổn thương mạn tính (gan, thận, máu) nếu phơi nhiễm kéo dài.
• Giải pháp xử lý khả thi tại chỗ giúp giảm thời gian gián đoạn sinh hoạt, hạn chế bùng phát bệnh liên quan nước bẩn (tiêu chảy, nhiễm trùng da, bệnh mắt), đồng thời giảm áp lực lên bệnh viện tuyến cơ sở.

Với góc nhìn “khoa học vị nhân sinh”, lê thị mai hương cho thấy: muốn bảo vệ sức khỏe bền vững, đi từ môi trường là con đường nhanh và hiệu quả nhất.

Nước sạch và an toàn sức khỏe: bài học từ Hương Khê và sự cố biển miền Trung

Hai câu chuyện điển hình trong sự nghiệp của PGS.TS lê thị mai hương cho thấy tầm quan trọng của phản ứng nhanh, có hệ thống:

• Sau lũ, nguồn nước mặt và nước giếng dễ nhiễm bẩn do rác, bùn, vi sinh vật và hóa chất từ nông nghiệp. Trước khi có nguồn thay thế an toàn, cần hướng dẫn cộng đồng các bước xử lý tạm thời, đồng thời theo dõi triệu chứng bất thường.
• Với sự cố công nghiệp quy mô lớn, cần đánh giá vận hành hệ thống xử lý của doanh nghiệp, phân tích dữ liệu khách quan (nhật ký điện, nước, hóa chất), từ đó xác định “điểm đứt gãy” kỹ thuật. Đây là cách tiếp cận giúp rút ngắn thời gian điều tra và khắc phục.

Một bài học y tế quan trọng rút ra: đun sôi nước giúp diệt vi khuẩn, virus nhưng không loại bỏ nhiều chất độc hóa học (các hợp chất hữu cơ bền, kim loại nặng). Do đó, khi nghi ngờ ô nhiễm hóa học, cần tạm ngưng dùng nguồn nước ấy để ăn uống, đánh răng, chế biến thực phẩm, và tìm nguồn thay thế an toàn.

Định kỳ kiểm tra sức khỏe cũng là “lưới an toàn” phát hiện sớm vấn đề do phơi nhiễm môi trường. Nếu bạn đang cần nơi khám tổng quát, hãy tham khảo khám sức khỏe đi làm ở đâu để lựa chọn cơ sở thuận tiện.

TNT là gì? Nguy cơ của 2,4,6-trinitrotoluen đối với sức khỏe con người

TNT (2,4,6-trinitrotoluen) là một hợp chất nitro-aromatic, được sử dụng phổ biến trong công nghiệp quốc phòng và có thể xuất hiện trong nước thải từ các cơ sở liên quan. Nếu tồn lưu trong môi trường, TNT có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe con người:

• Đường tiếp xúc: qua da, qua đường hô hấp (bụi/hơi) hoặc đường tiêu hóa (nuốt phải).
• Tác động cấp: kích ứng da, mắt; nhức đầu, chóng mặt; buồn nôn; có thể gây methemoglobin máu (hồng cầu kém vận chuyển oxy) dẫn tới mệt mỏi, tím tái nếu nặng.
• Tác động mạn: có thể ảnh hưởng gan, hệ huyết học; một số báo cáo nghề nghiệp ghi nhận nguy cơ đục thủy tinh thể, thay đổi màu da/niêm mạc khi phơi nhiễm kéo dài. Mức độ nguy cơ phụ thuộc liều, thời gian, đường phơi nhiễm và tính mẫn cảm cá nhân.

Với biểu hiện hô hấp kéo dài (ho, khò khè, khó thở) liên quan phơi nhiễm hóa chất, bạn có thể cần được bác sĩ chuyên khoa hô hấp thăm khám sâu hơn. Tìm hiểu thêm bệnh viện phổi hà nội ở đâu để biết lựa chọn phù hợp khi cần.

Xử lý nước thải chứa TNT bằng vật liệu Fe–Cu kích thước nano: ý nghĩa với y tế dự phòng

Nghiên cứu do lê thị mai hương hướng dẫn sử dụng vật liệu tạo vi pin điện hóa nội tại (Fe–Cu kích thước nano) để tăng cường quá trình oxy hóa/khử các hợp chất nitro bền vững như TNT. Nói đơn giản, đây là cách “gây suy yếu” cấu trúc hóa học độc hại để chuyển chúng thành chất ít độc hơn, dễ bị loại bỏ bằng các bước xử lý kế tiếp.

Ý nghĩa y tế – sức khỏe cộng đồng:

• Giải pháp có thể chế tạo từ vật liệu sẵn có, chi phí thấp hơn so với nhiều công nghệ cao, từ đó tăng khả năng ứng dụng ở địa phương.
• Quy trình gọn, ít đòi hỏi kỹ thuật phức tạp, phù hợp với mục tiêu triển khai nhanh khi cần xử lý khẩn cấp.
• Khi giảm được chất độc trong nguồn thải trước khi xả ra môi trường, gánh nặng bệnh tật liên quan nước ô nhiễm sẽ giảm — đúng tinh thần y tế dự phòng.

Dĩ nhiên, mọi công nghệ xử lý cần đi kèm giám sát chất lượng nước đầu ra theo chuẩn cơ quan quản lý, và phải đặt an toàn người vận hành lên hàng đầu.

Dấu hiệu cảnh báo khi có thể bị phơi nhiễm hóa chất từ môi trường nước

Hãy cảnh giác nếu bạn hoặc người thân gặp một trong các tình huống/symptom sau, đặc biệt khi vừa thay đổi nguồn nước sử dụng:

• Nước có mùi lạ (hắc, hóa chất), màu bất thường, nổi váng, có bọt dai kéo.
• Kích ứng da sau tắm giặt: nổi mẩn đỏ, ngứa rát, bỏng rát mắt khi rửa mặt; khô nứt da lòng bàn tay, lòng bàn chân.
• Rối loạn tiêu hóa (đau bụng, nôn, tiêu chảy), đau đầu, chóng mặt không rõ nguyên nhân.
• Nước tiểu sậm màu, vàng đậm bất thường; mệt mỏi, niêm mạc nhợt có thể gợi ý vấn đề huyết sắc tố.
• Trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai đặc biệt nhạy cảm: biếng ăn, quấy khóc, phát ban bất thường cần theo dõi sát.

Trong chăm sóc da – niêm mạc, việc nhận diện thay đổi tại lòng bàn chân cũng quan trọng. Nếu bạn đang tìm hiểu vị trí giải phẫu để mô tả đúng triệu chứng cho bác sĩ, có thể tham khảo gan bàn chân ở đâu để hình dung rõ hơn khu vực bị ảnh hưởng.

Làm gì để bảo vệ gia đình khi nghi ngờ nguồn nước bị ô nhiễm?

Khi xuất hiện nghi ngờ, hãy ưu tiên nguyên tắc an toàn hơn là chủ quan:

• Ngừng dùng nguồn nước nghi nhiễm để ăn uống, chế biến thực phẩm, đánh răng. Đun sôi KHÔNG loại bỏ được nhiều hóa chất độc hại.
• Dùng nguồn thay thế: nước đóng chai đạt chuẩn; trạm cấp nước an toàn; hoặc nguồn giếng khác đã xét nghiệm đạt chuẩn.
• Liên hệ chính quyền địa phương, đơn vị cấp nước, trung tâm y tế dự phòng để ghi nhận và lấy mẫu xét nghiệm. Giữ lại mẫu nước (trong chai sạch, có nắp) nếu có thể.
• Nếu vô tình tiếp xúc da: rửa sạch với nước chảy liên tục 15–20 phút, thay quần áo dính bẩn, tránh dụi mắt. Nếu hít phải hơi khó chịu: ra nơi thoáng khí, theo dõi triệu chứng.
• Lọc gia dụng: than hoạt tính, màng lọc có thể hữu ích với một số hợp chất nhưng không phải “vạn năng”. Hãy tham khảo chuyên gia về cấu hình lọc phù hợp và luôn xét nghiệm đầu ra nếu nghi nhiễm hóa chất.
• Theo dõi sức khỏe các thành viên trong gia đình 1–2 tuần; ghi nhật ký triệu chứng để cung cấp cho bác sĩ khi thăm khám.

Khi nào cần gặp bác sĩ? Thăm khám và xét nghiệm nào có thể được chỉ định

Bạn nên đi khám sớm nếu có một trong các dấu hiệu sau sau khi dùng nước nghi ô nhiễm hoặc tiếp xúc với hóa chất:

• Triệu chứng nặng/không giảm: sốt, tiêu chảy kéo dài, nôn nhiều, mệt lả, khó thở, tím môi.
• Ban đỏ, phồng rộp da lan rộng; kích ứng mắt nhiều; đau bụng dữ dội, vàng da/vàng mắt.
• Trẻ em, phụ nữ mang thai, người cao tuổi, người có bệnh nền (gan, thận, máu, hô hấp) — cần thăm khám sớm ngay khi có triệu chứng nhẹ.

Tùy tình huống, bác sĩ có thể xem xét:

• Công thức máu, đánh giá huyết sắc tố, methemoglobin khi nghi rối loạn vận chuyển oxy.
• Chức năng gan (AST, ALT, bilirubin), thận (creatinin, ure), xét nghiệm nước tiểu.
• Khám da liễu, soi đèn, điều trị tổn thương da – niêm mạc do kích ứng.
• Chức năng hô hấp nếu có ho, khò khè, khó thở kéo dài sau hít phải hơi/hạt hóa chất.

Khi cần hoàn thiện hồ sơ sức khỏe cho công việc hoặc theo dõi định kỳ sau phơi nhiễm, bạn có thể tìm cơ sở phù hợp qua khám sức khỏe đi làm ở đâu để thuận tiện di chuyển và theo dõi.

Câu hỏi thường gặp về nước sạch, ô nhiễm và sức khỏe

• Đun sôi có làm sạch nước ô nhiễm hóa chất không?

  • Đun sôi diệt vi sinh vật hiệu quả nhưng không loại nhiều chất độc hóa học (ví dụ một số hợp chất hữu cơ, kim loại nặng). Khi nghi ô nhiễm hóa chất, hãy chuyển sang nguồn an toàn khác và liên hệ cơ quan chức năng để kiểm tra.

• Dùng than hoạt tính có đủ không?

  • Than hoạt tính hấp phụ tốt một số hợp chất hữu cơ nhưng hiệu quả phụ thuộc cấu hình lọc, tốc độ dòng, tuổi thọ lõi và đặc điểm hóa chất. Không có một bộ lọc gia dụng nào “chắc chắn an toàn cho mọi chất”. Cần xét nghiệm chất lượng đầu ra nếu vùng bạn có nguy cơ ô nhiễm.

• Làm sao nhận biết TNT trong nước bằng mắt thường?

  • Gần như không thể. Nhiều hóa chất độc không có mùi, màu đặc trưng ở nồng độ thấp. Việc phát hiện cần kỹ thuật xét nghiệm chuyên ngành. Triệu chứng sức khỏe chỉ có giá trị gợi ý, không thay xét nghiệm.

• Ô nhiễm môi trường có thể ảnh hưởng sức khỏe sinh sản không?

  • Một số hóa chất (gọi là chất gây rối loạn nội tiết) có thể ảnh hưởng nội tiết – sinh sản khi phơi nhiễm kéo dài. Nếu có triệu chứng nam khoa cần tư vấn đúng chuyên khoa, bạn có thể xem điều trị xuất tinh sớm ở đâu để định hướng lựa chọn cơ sở uy tín.

• Gia đình có trẻ nhỏ nên làm gì khi vùng có cảnh báo nước bẩn?

  • Dùng nước đóng chai/tin cậy cho ăn uống và vệ sinh răng miệng, tránh tắm nếu da trẻ bị kích ứng, theo dõi triệu chứng tiêu hóa – da – mắt, và đi khám sớm khi có bất thường.

Kết luận: lan tỏa giá trị khoa học ứng dụng vì sức khỏe cộng đồng

Câu chuyện của lê thị mai hương nhắc chúng ta rằng: y tế dự phòng bắt đầu từ những điều giản dị nhưng đúng trọng tâm — nước sạch, môi trường an toàn, phản ứng nhanh, và giải pháp phù hợp điều kiện thực tế. Khi cộng đồng được trang bị kiến thức và có những nhà khoa học bền bỉ theo đuổi công nghệ khả thi như PGS.TS Lê Thị Mai Hương, sức khỏe cộng đồng sẽ được bảo vệ từ gốc.

Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên luôn khuyến khích người dân thăm khám sớm khi nghi ngờ phơi nhiễm môi trường, đồng thời phối hợp chặt chẽ với y tế dự phòng địa phương để kiểm soát nguy cơ. Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.

Ngoài các vấn đề môi trường – hô hấp, nếu bạn quan tâm tới địa chỉ chuyên khoa tuyến trung ương, có thể tìm hiểu bệnh viện phổi hà nội ở đâu để chuẩn bị khi cần khám chuyên sâu.