Dấu Hiệu Bị Ung Thư: Cách Nhận Biết Sớm, Khi Nào Cần Đi Khám và Hướng Dẫn Tầm Soát

Ung thư thường âm thầm tiến triển và không có triệu chứng đặc hiệu ở giai đoạn đầu. Nhận biết sớm các Dấu Hiệu Bị Ung Thư giúp tăng cơ hội điều trị hiệu quả và cải thiện tiên lượng. Bài viết do Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên biên soạn dựa trên các khuyến cáo cập nhật từ những tổ chức y khoa uy tín (WHO, ACS, NCI, NHS) nhằm cung cấp thông tin chính xác, dễ hiểu và tin cậy cho bạn đọc. Trong nhóm triệu chứng tiêu hóa, cần phân biệt xuất huyết do viêm loét với dấu hiệu cảnh báo ung thư dạ dày – tìm hiểu thêm tại đường dẫn: xuất huyết bao tử là gì.

Tổng quan: Vì sao cần chú ý đến dấu hiệu bị ung thư?

• Ung thư là tình trạng các tế bào tăng sinh bất thường, xâm lấn và có thể di căn đến cơ quan khác. Ở giai đoạn sớm, phần lớn người bệnh không thấy triệu chứng rõ ràng.
• Nhiều dấu hiệu bị ung thư trùng lắp với bệnh lý lành tính. Tuy nhiên, các triệu chứng kéo dài, tiến triển tăng dần hoặc tái đi tái lại cần được đánh giá y khoa.
• “Nhận biết sớm – thăm khám đúng” là chìa khóa. Tầm soát theo độ tuổi/nguy cơ giúp phát hiện sớm khi bệnh còn khu trú.

Dấu hiệu toàn thân thường gặp

Một số biểu hiện toàn thân có thể là dấu hiệu bị ung thư, đặc biệt khi kéo dài trên 2–4 tuần hoặc không tìm được nguyên nhân rõ ràng:

• Sụt cân không chủ ý: giảm >5% trọng lượng cơ thể trong 6–12 tháng mà không ăn kiêng hay tăng vận động có thể gợi ý ung thư tụy, dạ dày, phổi hoặc đường tiêu hóa.
• Sốt kéo dài: sốt dai dẳng không do nhiễm trùng rõ ràng có thể liên quan đến ung thư máu (bạch cầu, lymphoma) hoặc ung thư tiến triển.
• Mệt mỏi không cải thiện: cảm giác kiệt sức, giảm sức chịu đựng, không hồi phục dù nghỉ ngơi, có thể do thiếu máu mạn tính, chảy máu kín đáo ở đường tiêu hóa hay rối loạn chuyển hóa do khối u.
• Đổ mồ hôi đêm và ớn lạnh: đặc biệt khi kèm sụt cân, sốt nhẹ, hạch to – cần loại trừ lymphoma.
• Đau kéo dài, tăng dần: đau xương, đau ngực, đau bụng hoặc đau đầu mới xuất hiện và kéo dài là tín hiệu cần thăm khám.

Những dấu hiệu bị ung thư này không đặc hiệu. Song nếu xuất hiện dai dẳng hoặc nặng dần, bạn nên gặp bác sĩ để được đánh giá đúng nguyên nhân. Với trường hợp đau rát hậu môn kèm chảy dịch, cần phân biệt bệnh lý nhiễm trùng như áp xe cạnh hậu môn trước khi nghĩ đến nguyên nhân ác tính: áp xe cạnh hậu môn.

Dấu hiệu ở hệ hô hấp: ho dai dẳng, khàn giọng, ho ra máu

• Ho kéo dài >3 tuần, đặc biệt ở người hút thuốc lá hay phơi nhiễm khói thuốc thụ động.
• Ho ra máu, nặng ngực, hụt hơi, đau ngực tăng khi hít sâu hoặc khi ho.
• Khàn giọng kéo dài, khó thở, viêm phế quản tái phát nhiều lần.

Các biểu hiện trên có thể do viêm nhiễm đường hô hấp nhưng cũng có thể là dấu hiệu bị ung thư phổi hoặc vùng đầu cổ. Bác sĩ có thể chỉ định X-quang ngực, CT liều thấp tầm soát ung thư phổi cho nhóm nguy cơ cao, nội soi tai mũi họng khi cần.

Ho dai dẳng kéo dài có thể là dấu hiệu bị ung thư phổi, cần thăm khám nếu kèm ho ra máu hoặc khó thở

Dấu hiệu tiêu hóa: thay đổi thói quen đại tiện, khó nuốt, đầy bụng, ợ nóng kéo dài

• Thay đổi thói quen đi ngoài: tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài, phân dẹt nhỏ, cảm giác đi ngoài không hết phân.
• Máu lẫn trong phân: có thể do trĩ nhưng cũng là biểu hiện sớm của ung thư đại–trực tràng, đặc biệt khi kèm sụt cân, thiếu máu.
• Khó nuốt, nghẹn vướng khi ăn: kéo dài không cải thiện, nghi ngờ ung thư thực quản hoặc hầu họng.
• Ợ nóng, nóng rát sau xương ức, trào ngược kéo dài: nếu thay đổi lối sống mà không hết, cần nội soi dạ dày để loại trừ tổn thương tiền ung thư.
• Đầy bụng, chướng hơi, căng tức bụng kèm sụt cân, đau lưng: ở nữ, có thể liên quan buồng trứng; ở cả hai giới, cần loại trừ nguyên nhân tiêu hóa hoặc gan–mật.

Đầy bụng chướng hơi kéo dài ở nữ có thể liên quan ung thư buồng trứng; ở cả hai giới cần loại trừ tổn thương dạ dày–ruột

Ở trẻ nhỏ, tiếng sôi bụng thường lành tính. Nếu bạn là phụ huynh đang tìm hiểu thêm về hiện tượng này ở trẻ, có thể tham khảo: trẻ sơ sinh sôi bụng.

Dấu hiệu tiết niệu – sinh dục: tiểu ra máu, tiểu khó, thay đổi tinh hoàn, ra huyết âm đạo bất thường

• Tiểu lắt nhắt, tiểu khó, tia yếu hoặc tiểu ra máu ở nam: có thể do u xơ lành tính hoặc viêm, nhưng cũng có thể là dấu hiệu bị ung thư bàng quang, tuyến tiền liệt hoặc thận, nhất là khi kéo dài.
• Tinh hoàn có khối chắc, nặng bìu, sưng không đau: cần khám loại trừ ung thư tinh hoàn – thường gặp ở nam trẻ tuổi.
• Ở nữ: ra huyết âm đạo bất thường (giữa kỳ, sau quan hệ, sau mãn kinh), khí hư hôi kéo dài, đau vùng chậu: cần loại trừ ung thư cổ tử cung, nội mạc tử cung, âm đạo. Bệnh lý viêm dính hay ứ dịch vòi trứng cũng có thể gây đau vùng chậu kéo dài – xem thêm hình ảnh ứ dịch vòi trứng để phân biệt nhóm bệnh phụ khoa lành tính.

Dấu hiệu da – niêm mạc và vùng đầu cổ

• Nốt ruồi thay đổi (ABCDE): Asymmetry – không đối xứng; Border – bờ không đều; Color – nhiều màu; Diameter – đường kính >6 mm; Evolving – thay đổi theo thời gian. Đây là dấu hiệu bị ung thư da cần được sinh thiết khi nghi ngờ.
• Tổn thương da không lành >3 tuần, mảng dày sừng, loét dai dẳng, ngứa rát hoặc chảy máu không do chấn thương rõ ràng.
• Loét miệng không lành, đau khi nhai nuốt, mảng trắng/đỏ trong khoang miệng, hôi miệng dai dẳng: có thể liên quan ung thư khoang miệng, đặc biệt ở người hút thuốc, uống rượu.

Nốt ruồi đổi màu, to nhanh, bờ không đều là dấu hiệu bị ung thư da cần thăm khám sớm để sinh thiết chẩn đoán

Ngoài ra, sưng hạch bạch huyết ở cổ, nách, bẹn kéo dài, cứng, không đau cũng cần đánh giá để loại trừ lymphoma hoặc di căn.

Dấu hiệu ở phụ nữ không nên bỏ qua

• Thay đổi ở vú: sờ thấy khối mới, da vùng vú dày, lõm da kiểu “vỏ cam”, đỏ nóng, tụt núm vú, tiết dịch bất thường (đặc biệt dịch máu), đau vú khu trú kéo dài.
• Rối loạn kinh nguyệt, ra huyết bất thường, đau vùng chậu kéo dài, tăng vòng bụng kèm chán ăn, nhanh no.
• Đau khi giao hợp, sụt cân, mệt mỏi.

Các dấu hiệu bị ung thư ở phụ nữ thường liên quan vú, cổ tử cung, nội mạc tử cung, buồng trứng. Tầm soát định kỳ (nhũ ảnh từ 40 tuổi hoặc theo chỉ định, Pap/HPV test theo khuyến cáo) giúp phát hiện sớm.

Dấu hiệu ở nam giới cần lưu ý

• Rối loạn tiểu tiện kéo dài, tiểu ra máu, đau vùng hạ vị hoặc thắt lưng: cần tầm soát tuyến tiền liệt/bàng quang/thận theo chỉ định.
• Khối tinh hoàn, nặng bìu, đau âm ỉ vùng bụng dưới hoặc bẹn.
• Ho dai dẳng, sụt cân, mệt mỏi: đặc biệt ở người hút thuốc lá lâu năm.

Lưu ý: vì những triệu chứng này hay gặp trong bệnh lành tính, đừng tự chẩn đoán. Bác sĩ sẽ dựa vào khám lâm sàng, xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh để xác định nguyên nhân chính xác.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Bạn nên sắp xếp khám sớm khi có một hoặc nhiều dấu hiệu bị ung thư sau:

• Triệu chứng kéo dài >2–4 tuần, không cải thiện dù đã chăm sóc hoặc điều trị thông thường.
• Dấu hiệu “đỏ” nguy hiểm: ho ra máu, nôn ra máu, đại tiện phân đen hoặc máu tươi, sụt cân nhanh không chủ ý, sốt kéo dài, đau tăng dần, khối u mới xuất hiện.
• Hạch to cứng, khối dưới da lớn dần, vết loét không lành.
• Bất kỳ chảy máu bất thường ở âm đạo (giữa chu kỳ, sau mãn kinh, sau quan hệ).

Gặp bác sĩ chuyên khoa để được thăm khám và làm xét nghiệm khi xuất hiện các dấu hiệu bị ung thư kéo dài hoặc nặng dần

Với triệu chứng vùng hậu môn trực tràng (đau, chảy dịch, sưng nóng), chẩn đoán phân biệt nhiễm trùng như áp xe cạnh hậu môn là quan trọng trước khi nghĩ đến nguyên nhân ác tính: áp xe cạnh hậu môn.

Làm sao chẩn đoán và tầm soát sớm?

• Khám lâm sàng: hỏi bệnh sử, khám toàn thân và theo cơ quan nghi ngờ.
• Xét nghiệm máu: thiếu máu, viêm, chỉ dấu khối u (mang tính hỗ trợ, không dùng để chẩn đoán xác định).
• Chẩn đoán hình ảnh: X-quang, siêu âm, CT/MRI, PET/CT tùy trường hợp.
• Nội soi – sinh thiết: tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán xác định ung thư tại nhiều cơ quan (tiêu hóa, hô hấp, da – niêm mạc).
• Tầm soát theo khuyến cáo:
  • Đại–trực tràng: bắt đầu từ 45 tuổi ở người nguy cơ trung bình (nội soi hoặc xét nghiệm phân theo chỉ định cá thể hóa).
  • Vú: nhũ ảnh định kỳ từ 40–50 tuổi tùy nguy cơ và hướng dẫn từng quốc gia.
  • Cổ tử cung: Pap smear/HPV test định kỳ theo độ tuổi/tiền sử.
  • Phổi: CT liều thấp cho người nguy cơ cao (tuổi trung niên–cao tuổi, hút thuốc nhiều năm) theo chỉ định bác sĩ.
  • Tuyến tiền liệt: bàn luận cá nhân hóa về xét nghiệm PSA với bác sĩ.

Lưu ý: Rụng tóc không phải là dấu hiệu bị ung thư mà thường do điều trị hóa chất hoặc nội tiết. Nếu đang trong quá trình điều trị và quan tâm chăm sóc tóc, bạn có thể đọc thêm một nội dung nhẹ nhàng liên quan chăm sóc tóc như hấp tóc có tác dụng gì để hiểu cơ bản về dưỡng tóc an toàn.

Phòng ngừa: giảm nguy cơ ung thư bằng lối sống khoa học

• Không hút thuốc; tránh khói thuốc thụ động.
• Dinh dưỡng cân bằng: tăng rau quả, ngũ cốc nguyên hạt; hạn chế thịt đỏ, thịt chế biến sẵn; hạn chế rượu bia.
• Vận động đều đặn 150–300 phút/tuần; duy trì cân nặng lành mạnh.
• Tiêm phòng HPV, viêm gan B theo chỉ định.
• Bảo vệ da khi ra nắng: dùng kem chống nắng, tránh nắng gắt.
• Tầm soát định kỳ theo độ tuổi/nguy cơ; đi khám sớm khi có dấu hiệu bất thường.

Triệu chứng đầy bụng hay sôi bụng ở người lớn đa phần lành tính và liên quan tiêu hóa. Nếu bạn đang tìm hiểu về hiện tượng sôi bụng ở trẻ nhỏ, tham khảo thêm tại: trẻ sơ sinh sôi bụng.

Câu hỏi thường gặp

• Dấu hiệu bị ung thư có đặc hiệu không?
  • Không. Phần lớn là triệu chứng chung của nhiều bệnh lý. Tính chất kéo dài, tăng dần và phối hợp nhiều dấu hiệu mới đáng lo ngại. Cần bác sĩ thăm khám để xác định.
• Mồ hôi đêm và sốt nhẹ có phải ung thư máu?
  • Có thể gặp trong lymphoma/bệnh máu ác tính, nhưng cũng gặp ở nhiễm trùng, rối loạn nội tiết. Cần khám, làm xét nghiệm máu, có thể siêu âm/hình ảnh và sinh thiết hạch khi nghi ngờ.
• Máu trong phân có phải ung thư đại–trực tràng?
  • Trĩ là nguyên nhân thường gặp, nhưng nếu kèm sụt cân, thiếu máu, thay đổi thói quen đại tiện, tuổi >45… cần nội soi để loại trừ ung thư. Đồng thời, phân biệt với xuất huyết tiêu hóa trên – tìm hiểu xuất huyết bao tử là gì để nhận biết khác biệt về vị trí chảy máu.
• Đau vùng chậu ở nữ có phải ung thư phụ khoa?
  • Có thể. Nhưng nhiều bệnh lý phụ khoa lành tính cũng gây đau kéo dài như ứ dịch vòi trứng – tham khảo hình ảnh ứ dịch vòi trứng để hình dung đặc điểm chẩn đoán.

Kết luận

Nhiều bệnh lành tính có biểu hiện giống với các dấu hiệu bị ung thư. Điều quan trọng là lắng nghe cơ thể, ghi nhận thay đổi bất thường kéo dài và thăm khám kịp thời. Tầm soát đúng khuyến cáo và duy trì lối sống lành mạnh giúp giảm nguy cơ mắc bệnh và phát hiện sớm khi còn điều trị hiệu quả. Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên cam kết cập nhật thông tin y khoa dựa trên khuyến cáo mới nhất, đồng thời đồng hành cùng bạn trong hành trình bảo vệ sức khỏe.

Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.