Cách Lấy Sỏi Amidan An Toàn: Dấu Hiệu Nhận Biết, Nguyên Nhân và Khi Nào Cần Gặp Bác Sĩ

Sỏi amidan (tonsillolith) có thể gây hôi miệng, vướng họng, nuốt đau hoặc khó chịu dai dẳng — và nhiều người tìm kiếm Cách Lấy Sỏi Amidan ngay tại nhà. Bài viết này do Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên biên soạn nhằm giúp bạn hiểu đúng về cơ chế hình thành, dấu hiệu, cách xử trí an toàn và khi nào cần thăm khám chuyên khoa.

Bạn thấy nuốt nước bọt đau họng kèm đau tai, cảm giác dị vật ở cổ họng? Tình trạng này có thể liên quan đến sỏi amidan hoặc kích thích thần kinh tai-họng. Tham khảo thêm: nuốt nước bọt đau họng đau tai.

Sỏi amidan là gì? Hình thành như thế nào?

Sỏi amidan là những khối nhỏ màu trắng hoặc vàng, mùi khó chịu, hình thành trong các “khe” (crypt) của amidan vùng họng. Amidan là tổ chức lympho có nhiều rãnh nhỏ — nơi các mảnh vụn thức ăn, tế bào bong tróc, dịch nhầy và vi khuẩn có thể tích tụ. Qua thời gian, các mảng tích tụ này tạo thành cấu trúc dạng “biofilm” và có thể bị canxi hóa, trở nên cứng như sỏi.

Sỏi thường có kích thước từ vài milimet đến trên 1 cm, hiếm khi lớn hơn. Đa số sỏi amidan lành tính, nhưng khi sỏi lớn hoặc tái phát thường xuyên, chúng gây phiền toái: hơi thở nặng mùi, vướng, khó nuốt, đau họng hoặc đau tai kiểu “đau lan” do thần kinh.

Sỏi amidan nằm trong các hốc amidan, hình khối trắng-vàng dễ thấy khi soi họng

Vì sao bạn dễ bị sỏi amidan?

• Viêm amidan mạn, amidan có nhiều hốc sâu: Các hốc tạo điều kiện giữ lại mảnh vụn và vi khuẩn, tăng nguy cơ hình thành sỏi.
• Viêm xoang mạn, dịch chảy sau (post-nasal drip): Dịch nhầy từ mũi-xoang chảy xuống họng mang theo vi khuẩn/biofilm, tích tụ ở hốc amidan.
• Vệ sinh răng miệng kém: Mảng bám, cao răng, vi khuẩn khoang miệng nhiều làm tăng nguy cơ sỏi và hôi miệng.
• Hút thuốc, uống rượu: Làm khô niêm mạc, thay đổi hệ vi sinh, tăng kích thích và viêm tại họng-amidan.
• Dị ứng, trào ngược dạ dày-thực quản (GERD): Dịch acid, kích thích niêm mạc họng khiến amidan tăng tiết, dễ giữ mảnh vụn.
• Cơ địa: Một số người có cấu trúc amidan nhiều khe tự nhiên, dễ tái phát sỏi dù vệ sinh tốt.

Lưu ý: Mối liên quan giữa chế độ ăn “giàu canxi” và sỏi amidan chưa được chứng minh thuyết phục. Trọng tâm phòng ngừa vẫn là vệ sinh răng miệng đúng cách, điều trị viêm mũi xoang và hạn chế hút thuốc.

Dấu hiệu nhận biết sỏi amidan và phân biệt với bệnh khác

• Hôi miệng kéo dài: Là triệu chứng thường gặp nhất, do vi khuẩn kỵ khí và sulfur compounds từ sỏi.
• Cảm giác vướng, dị vật hoặc ngứa họng; đôi khi ho khan, khạc ra mảng trắng-vàng nhỏ.
• Đau họng nhẹ đến vừa, nuốt khó; có thể kèm đau tai kiểu “đau lan” (không phải bệnh tai).
• Quan sát thấy đốm trắng-vàng ở bề mặt amidan (không phải mọi trường hợp đều nhìn thấy).
• Sưng hạch cổ nhẹ khi viêm kích thích — nếu hạch to, đau, kéo dài cần khám để loại trừ nguyên nhân khác; xem thêm: vị trí hạch cổ.

Phân biệt: Đốm trắng của sỏi amidan khác mủ trong viêm amidan cấp (đau họng, sốt, mệt mỏi, mủ lan rộng, niêm mạc đỏ rực). Viêm amidan cấp có nguy cơ lây qua đường hô hấp khi tiếp xúc gần. Tìm hiểu thêm: viêm họng có lây không.

Cách lấy sỏi amidan tại nhà an toàn

Trước khi thực hiện bất kỳ cách lấy sỏi amidan nào, hãy đánh giá mức độ: chỉ nên tự xử trí nếu sỏi nhỏ, không đau nhiều, không sốt, không sưng đỏ rõ, không khó nuốt. Nếu có bất thường, nên khám bác sĩ.

• Súc miệng nước muối ấm
  • Pha nước muối sinh lý (hoặc muối loãng) bằng nước ấm, súc sâu vùng họng trong 30–60 giây, 2–3 lần/ngày. Nước muối giúp giảm viêm nhẹ, làm lỏng mảng vụn, hỗ trợ sỏi tự bật ra.
• Dùng máy tăm nước áp lực thấp
  • Nếu có máy tăm nước (water flosser), chỉnh áp lực thấp. Dùng gương và đèn, hướng tia nước nhẹ nhàng vào vùng sỏi trong vài giây. Tránh áp lực mạnh trực tiếp lên mô amidan để không gây chảy máu/đau. Luôn súc miệng nước muối sau đó.
• Tăm bông sạch, thao tác thật nhẹ
  • Dùng tăm bông đầu tròn, sạch, khô. Soi gương, chiếu đèn, chạm rất nhẹ vào mô amidan kế bên để sỏi nhô ra; không ấn sâu vào khe. Ngừng ngay nếu đau, chảy máu, hoặc không thấy sỏi. Rửa miệng bằng nước muối sau thao tác.

Mô phỏng cách lấy sỏi amidan bằng tăm bông: thao tác nhẹ nhàng, tránh chọc sâu vào khe amidan

• Ho hoặc khạc đúng cách
  • Ho nhẹ, khạc khẽ (không cố gắng quá mức) có thể làm bật sỏi nhỏ. Nên thực hiện sau khi súc miệng nước ấm.
• Nước súc miệng không cồn
  • Dùng nước súc miệng không cồn, có tác dụng kiểm soát vi khuẩn và mảng bám, hỗ trợ giảm hôi miệng và hạn chế sỏi tái phát. Không nên lạm dụng dung dịch có cồn vì có thể làm khô niêm mạc.

Không nên:

• Không dùng vật sắc nhọn (nhíp, tăm, muỗng kim loại…) để lấy sỏi.
• Không đè ép mạnh lên amidan hoặc cố nạy sỏi nằm sâu.
• Không lặp lại nhiều lần trong ngày khi mô amidan đang kích thích hoặc sưng đỏ.

Tần suất: Nếu sỏi nhỏ và không gây triệu chứng, không nhất thiết phải lấy. Với sỏi gây khó chịu, có thể áp dụng cách lấy sỏi amidan an toàn 1–2 lần/tuần, ưu tiên các phương pháp nhẹ nhàng như súc nước muối, máy tăm nước áp lực thấp.

Khi nào không nên tự lấy sỏi amidan và cần đi khám?

Bạn nên thăm khám chuyên khoa Tai Mũi Họng khi có một hoặc nhiều dấu hiệu sau:

• Đau họng rõ, nuốt đau, sốt, hơi thở hôi nặng, amidan sưng to đỏ, hoặc có dịch mủ nghi viêm amidan cấp.
• Nghi ngờ áp xe quanh amidan: đau dữ dội một bên họng, sốt, khó há miệng (cứng hàm), giọng “ngậm hòn”, khó nuốt/khó thở — cần được xử trí y tế khẩn.
• Sỏi nhiều, kích thước lớn, tái phát thường xuyên, gây hôi miệng và ảnh hưởng chất lượng sống.
• Chảy máu khi thao tác hoặc đau kéo dài sau khi tự lấy sỏi.
• Sưng hạch cổ dai dẳng, bất thường — tham khảo thêm: vị trí hạch cổ.
• Trẻ em, người có bệnh nền (suy giảm miễn dịch, rối loạn đông máu), phụ nữ mang thai: nên khám trước khi tự thao tác.

Khám sớm giúp phân biệt sỏi amidan với các tình trạng khác (viêm amidan cấp, viêm họng do vi khuẩn/virus, trào ngược, tổn thương niêm mạc) và có kế hoạch điều trị phù hợp, an toàn.

Các phương pháp y khoa loại bỏ sỏi amidan

Tùy tình trạng, bác sĩ có thể đề xuất:

• Lấy sỏi tại phòng khám (curettage)
  • Dùng dụng cụ chuyên biệt để bộc lộ và lấy sỏi, thao tác nhẹ, thường gây tê tại chỗ. Hiệu quả nhanh với sỏi nông, đơn lẻ.
• Laser hoặc coblation cryptolysis
  • Thu hẹp/“làm phẳng” các khe amidan bằng năng lượng laser hoặc coblation (nhiệt độ thấp), giúp giảm nơi tích tụ mảng vụn. Thường áp dụng khi sỏi tái phát, hốc sâu, chọn lọc cho người lớn.
• Cắt amidan (tonsillectomy)
  • Cân nhắc khi viêm amidan mạn tái phát nhiều đợt trong năm, sỏi lớn gây triệu chứng nặng hoặc ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt. Phẫu thuật cần đánh giá kỹ lợi ích–nguy cơ, không phải lúc nào cũng cần thiết.

Sỏi amidan lớn tồn tại lâu có thể gây biến chứng áp xe hoặc viêm quanh amidan, cần thăm khám sớm

Lưu ý: Không có phương pháp nào đảm bảo “100% không tái phát”. Mục tiêu là giảm triệu chứng, cải thiện vệ sinh và cấu trúc hốc amidan, đồng thời điều trị nguyên nhân nền (viêm mũi xoang, dị ứng, GERD).

Phòng ngừa sỏi amidan tái phát

• Vệ sinh răng miệng tốt
  • Đánh răng 2 lần/ngày, làm sạch kẽ răng (chỉ nha khoa hoặc máy tăm nước), chải lưỡi, dùng nước súc miệng không cồn. Khám răng định kỳ để kiểm soát mảng bám/cao răng.
• Súc miệng sau ăn và trước khi ngủ
  • Nước ấm hoặc nước muối sinh lý giúp giảm mảng vụn tích tụ trong hốc amidan.
• Điều trị viêm mũi xoang, dị ứng
  • Giảm dịch chảy sau và kích thích niêm mạc. Thói quen rửa mũi, kiểm soát dị nguyên theo hướng dẫn y tế. Giai đoạn chuyển mùa dễ bùng phát viêm họng–mũi xoang; xem thêm: thời điểm giao mùa là tháng mấy.
• Hạn chế hút thuốc, rượu bia
  • Ngừng hút thuốc và hạn chế rượu giúp cải thiện môi trường họng–amidan, giảm khô niêm mạc và viêm kích thích.
• Uống đủ nước, kiểm soát GERD
  • Nước giúp làm loãng dịch nhầy; với người trào ngược, ăn uống điều độ, tránh nằm ngay sau ăn, tham khảo bác sĩ để kiểm soát triệu chứng.
• Theo dõi triệu chứng và tái khám khi cần
  • Nếu hôi miệng, vướng họng hoặc đau nuốt dai dẳng, hãy thăm khám để loại trừ viêm nhiễm cấp tính.

Câu hỏi thường gặp về cách lấy sỏi amidan

• Có nên tự nặn sỏi amidan bằng tay hoặc dụng cụ sắc nhọn?
  • Không. Dễ làm tổn thương niêm mạc, chảy máu, nhiễm trùng hoặc đẩy sỏi vào sâu hơn.
• Cách lấy sỏi amidan nào an toàn nhất tại nhà?
  • Súc miệng nước muối ấm, dùng máy tăm nước áp lực thấp hoặc tăm bông sạch với thao tác rất nhẹ. Ngừng nếu đau hoặc chảy máu.
• Sỏi amidan có lây không?
  • Sỏi không lây. Tuy nhiên, viêm họng/viêm amidan do vi khuẩn hoặc virus có thể lây qua giọt bắn khi tiếp xúc gần; xem thêm: viêm họng có lây không.
• Trẻ em có bị sỏi amidan?
  • Ít gặp hơn ở trẻ nhỏ. Nếu trẻ đau họng, sốt, khó nuốt, hôi miệng hoặc nghi có sỏi, cần khám chuyên khoa.
• Khi nào cần cắt amidan?
  • Khi viêm amidan mạn tái phát nhiều, sỏi lớn gây triệu chứng đáng kể, hoặc có biến chứng (ví dụ áp xe quanh amidan). Quyết định dựa trên thăm khám và đánh giá của bác sĩ.

Kết luận

Sỏi amidan thường lành tính nhưng có thể gây khó chịu và hôi miệng. Các cách lấy sỏi amidan an toàn tại nhà như súc nước muối ấm, dùng máy tăm nước áp lực thấp hoặc tăm bông nhẹ nhàng có thể hữu ích với sỏi nhỏ, không biến chứng. Nếu sỏi lớn, tái phát hoặc có dấu hiệu viêm nặng, hãy thăm khám bác sĩ Tai Mũi Họng để được tư vấn và lựa chọn phương pháp y khoa phù hợp. Bài viết được biên soạn bởi Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên dựa trên kiến thức y khoa cập nhật nhằm hỗ trợ bạn chăm sóc sức khỏe họng–amidan hiệu quả và an toàn.

Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.