Bị Sưng Mắt Nên Làm Gì? Nguyên Nhân, Cách Xử Trí An Toàn Và Khi Nào Cần Đi Khám

Sưng mắt là tình trạng nhiều người gặp phải: có khi chỉ là bọng mắt sau một đêm thiếu ngủ, nhưng cũng có lúc là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý cần xử trí sớm. Vậy Bị Sưng Mắt Nên Làm Gì để an toàn, hiệu quả? Bài viết này được biên soạn bởi Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên, tổng hợp từ hướng dẫn y khoa tin cậy, nhằm giúp bạn hiểu nguyên nhân, cách xử trí đúng và thời điểm cần gặp bác sĩ.

Ngay sau mở đầu, nếu sưng mắt kèm đỏ mắt, chảy ghèn, dễ lây trong cộng đồng, bạn nên tham khảo thêm thông tin về dịch đau mắt đỏ tại liên kết: dịch đau mắt đỏ.

Sưng mắt là gì? Phân biệt bọng mắt và sưng mi cấp tính

Sưng mắt thường mô tả tình trạng phù nề vùng mí (mi mắt trên, dưới) hoặc mô mềm quanh hốc mắt. Có hai nhóm chính:

• Bọng mắt/búng mắt: phồng nhẹ, thường do tích nước, thiếu ngủ, ăn mặn, tuổi tác; hiếm khi đau và ít đỏ.
• Sưng mi cấp tính: mí mắt sưng nhanh, có thể đỏ, đau, ngứa, chảy nước mắt hoặc ghèn; thường liên quan dị ứng, nhiễm trùng (viêm kết mạc, lẹo/chắp), chấn thương hoặc bệnh hệ thống.

Việc phân biệt giúp lựa chọn cách xử trí phù hợp. Bọng mắt đơn thuần thường cải thiện với thay đổi lối sống. Sưng mi cấp tính cần đánh giá kỹ các triệu chứng đi kèm (đau nhiều, sốt, giảm thị lực…) vì có thể là nhiễm trùng sâu quanh mắt.

Thiếu ngủ khiến mắt sưng, bọng mắt rõ

Nguyên nhân thường gặp khiến mắt sưng

• Viêm kết mạc (đau mắt đỏ): do virus, vi khuẩn hoặc dị ứng; mắt đỏ, rát, cộm, chảy ghèn, dễ lây (đặc biệt do virus).
• Dị ứng: phấn hoa, bụi nhà/mạt bụi, lông thú, mỹ phẩm, dung dịch lens; thường ngứa, chảy nước mắt, hắt hơi, sưng mí đối xứng.
• Lẹo (hordeolum) và chắp (chalazion): tổn thương tại tuyến bờ mi; lẹo thường đau, đỏ, sưng khu trú; chắp sưng nổi cục nhưng ít đau.
• Viêm bờ mi (blepharitis): mi mắt viêm mạn tính, đóng vảy ở chân lông mi, mắt hay cộm, sưng nhẹ tái diễn.
• Viêm mô tế bào quanh hốc mắt (periorbital/orbital cellulitis): nhiễm trùng mô mềm quanh mắt; sưng nhiều, đau, có thể sốt. Orbital cellulitis còn gây lồi mắt, hạn chế vận nhãn, giảm thị lực — tình trạng cấp cứu.
• Chấn thương, côn trùng đốt: sưng cấp tính, đau; cần theo dõi sát nếu có tụ máu, giảm thị lực.
• Thói quen/lối sống: thiếu ngủ, ăn mặn, uống rượu, khóc nhiều, nhìn màn hình lâu làm khô mắt và ứ dịch vùng mí.
• Bệnh hệ thống: bệnh thận (hội chứng thận hư), suy tim, xơ gan gây phù toàn thân kèm bọng mắt; bệnh lý tuyến giáp (Graves) gây viêm mô quanh mắt, lồi mắt, phù mi.
• Liên quan kính áp tròng: đeo quá lâu, vệ sinh lens kém, viêm giác mạc — mắt đau, đỏ, sưng và rất nguy hiểm.

Dấu hiệu đi kèm cần lưu ý (cảnh báo)

Hãy chú ý các dấu hiệu cảnh báo sau; nếu có, cần đi khám sớm:

• Đau nhiều ở mắt/mi mắt, sốt, mệt mỏi rõ.
• Giảm thị lực, nhìn mờ, thấy chớp sáng, ruồi bay hoặc nhìn đôi.
• Lồi mắt, hạn chế vận động nhãn cầu, đau khi cử động mắt.
• Sưng lệch một bên, đỏ nhiều, ghèn đặc vàng/xanh.
• Tiền sử chấn thương mắt, hóa chất bắn vào mắt, hoặc đang đeo kính áp tròng.
• Sưng không giảm sau 24–48 giờ với chăm sóc cơ bản, hoặc tái phát thường xuyên.

Khi mắt sưng kèm nghi ngờ giảm thị lực, bạn có thể tự theo dõi sơ bộ bằng các dụng cụ đơn giản. Nhiều gia đình lưu tâm đến việc đo thị lực tại nhà, chẳng hạn như sử dụng bảng đo thị lực chữ c để nhận biết sớm thay đổi — nhưng lưu ý đây chỉ là gợi ý hỗ trợ, không thay thế thăm khám chuyên khoa.

Bị sưng mắt nên làm gì tại nhà?

Khi bị sưng mắt nên làm gì để an toàn mà vẫn hiệu quả? Nguyên tắc là ưu tiên vệ sinh, nghỉ ngơi, chườm đúng cách và tránh tự ý dùng thuốc.

• Giữ vệ sinh:

  • Rửa tay sạch trước khi chạm vào mắt/mi mắt.
  • Ngừng đeo kính áp tròng tạm thời; không trang điểm vùng mắt cho đến khi hết sưng.
  • Không dụi mắt. Dụi làm tăng viêm, trầy xước giác mạc và lây nhiễm.

• Chườm đúng cách:

  • Chườm lạnh (10–15 phút/lần, 2–3 lần/ngày) hữu ích với sưng do dị ứng, bọng mắt sau khóc/thiếu ngủ — giúp co mạch, giảm phù.
  • Chườm ấm (10–15 phút/lần, 3–5 lần/ngày) phù hợp với lẹo/chắp và viêm bờ mi — giúp tuyến bờ mi thông thoáng, giảm ứ dịch. Dùng khăn sạch ấm (không quá nóng), đắp lên mí mắt đã nhắm.

• Nghỉ ngơi và lối sống:

  • Ngủ đủ giờ, kê đầu cao một chút khi ngủ để hạn chế ứ dịch vùng mí.
  • Uống đủ nước, giảm muối, hạn chế rượu.
  • Giảm thời gian nhìn màn hình liên tục; áp dụng quy tắc 20-20-20: mỗi 20 phút, nhìn xa 6 mét (20 feet) trong 20 giây.

Đắp dưa leo giảm sưng mắt tạm thời, cần đảm bảo vệ sinh khi áp dụng trên vùng mi đã nhắm

• Bổ trợ an toàn:
  • Có thể dùng nước mắt nhân tạo (thuốc nhỏ mắt bôi trơn) để giảm khô/ráp. Chọn loại không chứa chất bảo quản nếu nhỏ thường xuyên. Tránh thuốc nhỏ có thành phần làm “trắng mắt” tự ý vì có thể gây kích ứng.
  • Vệ sinh bờ mi nhẹ nhàng bằng gạc sạch, thấm ấm; nếu có vảy ở chân lông mi, lau theo hướng từ trong ra ngoài, không chà xát mạnh.
  • Dị ứng: tránh tác nhân (mạt bụi, mỹ phẩm mới, lông thú…). Giặt ga gối thường xuyên, vệ sinh phòng ngủ, thay sản phẩm chăm sóc cá nhân nếu nghi ngờ gây kích ứng.

Quan trọng: nếu đã chăm sóc cơ bản 24–48 giờ mà sưng không cải thiện, hoặc xuất hiện dấu hiệu cảnh báo, bạn cần đi khám chuyên khoa mắt.

Những cách “dân gian” cần thận trọng

Nhiều mẹo như đắp dưa leo, túi trà, nha đam, khoai tây, trứng gà… thường được truyền miệng với mục đích làm dịu mí mắt. Một số có thể tạo cảm giác mát, dễ chịu — nhưng không điều trị nguyên nhân và tiềm ẩn nguy cơ nhiễm khuẩn nếu nguyên liệu không sạch. Nếu áp dụng, chỉ đắp ngoài vùng mí đã nhắm, không để chạm vào kết mạc/giác mạc, và tuyệt đối không dùng khi đang đeo kính áp tròng.

Chườm túi trà lạnh quanh mắt: lưu ý vệ sinh, chỉ đắp ngoài mí nhắm và không chạm trực tiếp vào mắt

Tự pha nước muối để rửa mắt cũng cần thận trọng: nồng độ không đúng hoặc dụng cụ không vô khuẩn có thể gây kích ứng và nhiễm trùng. Nếu cần, ưu tiên dùng dung dịch nước muối sinh lý 0,9% đóng chai vô khuẩn hoặc nước mắt nhân tạo đạt chuẩn.

Một lưu ý khác là không tự ý dùng thuốc nhỏ có corticoid (steroid) khi chưa có chỉ định của bác sĩ. Steroid có thể làm giảm đỏ nhanh nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro (tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể, nặng thêm nhiễm trùng). Mỗi bệnh có phác đồ khác nhau; với bệnh da, nhiều người hay hỏi “bị tổ đỉa bôi thuốc gì” — nhưng cũng như với mắt, việc dùng thuốc cần theo hướng dẫn chuyên khoa: bị tổ đỉa bôi thuốc gì.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Bạn nên đi khám chuyên khoa mắt ngay khi:

• Sưng mắt kèm đau nhiều, sốt, lồi mắt, nhìn đôi hoặc giảm thị lực.
• Có tiền sử chấn thương, hóa chất vào mắt, hoặc đang đeo kính áp tròng (nguy cơ viêm giác mạc).
• Sưng lệch một bên, đỏ nhiều, ghèn đặc, mi mắt sưng căng, khó mở mắt.
• Sưng không cải thiện sau 24–48 giờ chăm sóc tại nhà hoặc tái phát nhiều lần.
• Trẻ nhỏ sưng mắt, quấy khóc, chảy nước mắt, sợ sáng — cần đánh giá sớm vì trẻ khó mô tả triệu chứng.

Ở trẻ em và người mang bệnh nền (thận, tim, tuyến giáp…), sưng mắt có thể liên quan đến tình trạng toàn thân, bác sĩ sẽ đánh giá tổng thể để điều trị nguyên nhân.

Bác sĩ chẩn đoán và điều trị như thế nào?

Tại cơ sở chuyên khoa, bác sĩ sẽ:

• Khám mắt bằng đèn khe (slit-lamp), lật mi kiểm tra bờ mi, tuyến bờ mi, kết mạc và giác mạc.
• Nhuộm fluorescein để tìm trầy xước giác mạc, dị vật.
• Đánh giá thị lực, phản xạ đồng tử; đo nhãn áp nếu cần.
• Xét nghiệm/ảnh chụp khi nghi ngờ nhiễm trùng sâu (orbital cellulitis), bệnh tuyến giáp, hoặc bệnh hệ thống (chức năng thận, tim, gan). Một số trường hợp cần chụp CT/MRI hốc mắt.

Tùy nguyên nhân, hướng điều trị có thể bao gồm vệ sinh bờ mi, chăm sóc hỗ trợ, điều chỉnh lối sống, thuốc theo chỉ định chuyên khoa (kháng sinh, chống dị ứng, điều trị bệnh tuyến giáp, bệnh thận/tim…). Không nên tự ý dùng thuốc khi chưa thăm khám.

Phòng ngừa sưng mắt tái phát

• Vệ sinh mi mắt:

  • Tẩy trang sạch vùng mắt trước khi ngủ; thay đổi mỹ phẩm nếu gây kích ứng.
  • Vệ sinh bờ mi định kỳ nếu có viêm bờ mi mạn, theo hướng dẫn bác sĩ.

• Kính áp tròng:

  • Đeo đúng thời gian khuyến cáo; vệ sinh lens, hộp đựng đúng quy trình; không đeo khi mắt đỏ/sưng.
  • Rửa tay sạch trước khi tháo lắp lens.

• Môi trường và thói quen:

  • Giảm tiếp xúc với dị nguyên (mạt bụi, phấn hoa); giặt ga gối, rèm thường xuyên.
  • Nghỉ ngơi hợp lý, ngủ đủ giấc; hạn chế ăn mặn, uống rượu; giảm thời gian nhìn màn hình liên tục, áp dụng 20-20-20.

• Dinh dưỡng và hiểu đúng:

  • Dinh dưỡng cân bằng (rau xanh, trái cây, cá biển giàu omega-3) hỗ trợ sức khỏe mắt nói chung. Trong cộng đồng có nhiều thắc mắc liên quan đến thực phẩm cho trẻ, ví dụ: bé mấy tháng ăn được óc heo. Hãy tham khảo nguồn tin cậy để lựa chọn thực phẩm phù hợp theo độ tuổi.
  • Thiếu dinh dưỡng ở trẻ có thể ảnh hưởng toàn thân, trong đó có sức khỏe mắt. Khái niệm “bị cam” trong dân gian thường gắn với suy dinh dưỡng, rối loạn tiêu hóa ở trẻ; bạn có thể tìm hiểu thêm bối cảnh và cách nhận biết tại: bị cam là gì. Dù thế nào, chế độ ăn đầy đủ và khám định kỳ cho trẻ luôn quan trọng.

• Phòng bệnh lây:

  • Không dùng chung khăn mặt, mỹ phẩm mắt; rửa tay sau khi chạm vào mắt.
  • Nếu cộng đồng đang có đau mắt đỏ, tuân thủ vệ sinh cá nhân và hạn chế tiếp xúc gần người bệnh.

Kết luận

Khi bị sưng mắt nên làm gì? Trước hết, hãy bình tĩnh, ưu tiên vệ sinh và nghỉ ngơi, chườm đúng cách (lạnh cho sưng do dị ứng/bọng mắt; ấm cho lẹo/chắp), tạm ngừng kính áp tròng và tránh dụi mắt. Theo dõi dấu hiệu cảnh báo như đau nhiều, giảm thị lực, lồi mắt, sốt — nếu có, đi khám sớm. Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên luôn khuyến nghị người bệnh thăm khám chuyên khoa khi sưng mắt kéo dài hoặc tái phát để xác định nguyên nhân và điều trị an toàn.

Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.