Bị COVID có nên xông không? Bằng chứng khoa học, cách làm an toàn và lưu ý

Nhiều người truyền tai nhau xông hơi, xông mũi họng khi mắc COVID-19 để “ra mồ hôi, diệt virus”. Nhưng Bị Covid Có Nên Xông Không? Bài viết này giúp bạn hiểu đúng, dựa trên khuyến cáo y khoa cập nhật, để lựa chọn an toàn cho bản thân và gia đình. Bài viết được biên soạn bởi Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên, tổng hợp từ các khuyến cáo của WHO/CDC và hội chuyên khoa hô hấp.

Nếu trẻ sau mắc COVID còn ho kéo dài, mệt mỏi hay nghẹt mũi, phụ huynh có thể tham khảo thông tin hữu ích tại liên kết: khám hậu covid cho trẻ em ở đâu.

Xông hơi là gì và vì sao nhiều người nghĩ tốt cho COVID-19?

Xông hơi (hít hơi nước ấm, đôi khi kèm tinh dầu hoặc thảo dược) là biện pháp truyền thống để làm ấm cơ thể, tạo cảm giác thông thoáng đường thở, giảm nghẹt mũi tạm thời. Hơi ấm giúp làm lỏng dịch nhầy, dễ khạc hơn, từ đó một số người thấy dễ chịu khi cảm lạnh, viêm mũi xoang.

Tuy nhiên, SARS-CoV-2 là virus gây bệnh COVID-19 cư trú ở niêm mạc đường hô hấp và có thể nhân lên sâu hơn ở phổi. Hơi nóng không “tiêu diệt” được virus trong cơ thể người, và xông không thay thế được điều trị y tế. Các tổ chức y tế lớn (WHO, CDC) đều nêu rõ: không có bằng chứng xông hơi chữa khỏi COVID-19 hay rút ngắn thời gian bệnh; ngược lại còn có nguy cơ bỏng và kích ứng đường hô hấp nếu thực hiện sai cách.

Nhiều người lầm tưởng xông hơi có thể diệt virus COVID-19 trong đường hô hấp

Bị COVID có nên xông không? Tóm tắt khuyến cáo hiện nay

• Câu trả lời ngắn gọn: Bị COVID có nên xông không? Không có bằng chứng xông hơi giúp diệt virus, phòng ngừa lây nhiễm hay rút ngắn thời gian mắc bệnh. Vì vậy, xông không phải là phương pháp điều trị COVID-19.
• Bạn có thể thấy đỡ nghẹt mũi, dễ chịu tạm thời khi hít không khí ấm ẩm. Nhưng lợi ích này chỉ mang tính triệu chứng và ngắn hạn, không ảnh hưởng đến diễn tiến bệnh.
• Xông nước quá nóng, cúi sát nồi nước sôi, trùm khăn kín… có thể gây bỏng hơi rất nặng, làm phù nề, kích ứng niêm mạc mũi họng, khởi phát cơn hen hoặc ho kéo dài.
• Thay vì “xông diệt virus”, các khuyến cáo ủng hộ những cách an toàn hơn để làm ẩm đường thở: dùng máy tạo ẩm ở mức 40–60%, tắm nước ấm nhanh, hoặc nhỏ/xịt dung dịch nước muối sinh lý để vệ sinh mũi.

Quan niệm “xông hơi để diệt virus” là sai lầm về mặt khoa học. Virus không bị tiêu diệt bởi hơi nước ấm trong cơ thể, và xông không thay thế vắc-xin, thuốc kháng virus hay chăm sóc y tế.

Quan niệm xông hơi diệt virus SARS-CoV-2 là sai lầm, tiềm ẩn nguy cơ bỏng và kích ứng

Lợi ích có thể có và giới hạn của xông hơi

• Lợi ích có thể có:
  • Cảm giác thông thoáng mũi, giảm nghẹt mũi tạm thời nhờ dịch nhầy loãng hơn.
  • Cải thiện sự thoải mái, thư giãn ngắn hạn khi hít thở không khí ấm ẩm, đặc biệt trong phòng khô lạnh.
• Giới hạn quan trọng:
  • Không có bằng chứng xông hơi làm giảm tải lượng virus, giảm tỉ lệ nhập viện hay biến chứng.
  • Tác dụng chủ yếu là hỗ trợ triệu chứng vùng mũi họng; không giúp tăng oxy máu, không làm “ra mồ hôi hạ sốt” theo nghĩa điều trị bệnh.
  • Không thay thế chăm sóc y tế đúng cách: nghỉ ngơi, bù nước, dinh dưỡng đầy đủ, dùng thuốc hạ sốt/kháng virus theo chỉ định và theo dõi dấu hiệu nặng.

Rủi ro khi xông và ai không nên xông

• Nguy cơ bỏng: Hơi nước rất nóng có thể gây bỏng mặt, mắt, đường hô hấp; từng ghi nhận nhiều tai nạn bỏng ở trẻ em khi xông với nồi nước sôi.
• Kích ứng đường thở: Hơi nóng và tinh dầu đậm đặc có thể làm rát họng, ho nhiều hơn, thậm chí khởi phát cơn hen ở người có cơ địa dị ứng/hen phế quản.
• Đối tượng cần tránh xông:
  • Trẻ em (đặc biệt dưới 12 tuổi), người cao tuổi, người có hen/viêm mũi dị ứng/viêm xoang nặng.
  • Người có bệnh tim mạch, huyết áp không ổn định, phụ nữ mang thai nên thận trọng.
  • Người đang sốt cao, mệt lả, mất nước.
• Xông tinh dầu/“xông tỏi”:
  • Chưa có bằng chứng tinh dầu hay tỏi hít qua đường thở diệt SARS-CoV-2 trong cơ thể. Tỏi, tinh dầu có thể gây kích ứng niêm mạc, bỏng da niêm mạc khi dùng nồng độ cao hoặc xông với nước quá nóng. Không khuyến cáo xông tỏi hoặc tinh dầu đậm đặc để trị COVID-19.
• Xông phòng để “khử khuẩn không khí”:
  • Không có bằng chứng xông phòng bằng thảo dược/tinh dầu diệt virus trong không khí hiệu quả. Phòng chống lây nhiễm dựa vào thông khí tốt (mở cửa, quạt thông gió), đeo khẩu trang đúng cách, vệ sinh tay và lau bề mặt bằng dung dịch khử khuẩn đạt chuẩn.

Nếu vẫn muốn thử làm ẩm đường thở: cách làm an toàn

Nếu bạn chỉ muốn giảm nghẹt mũi, hãy ưu tiên những cách an toàn, được khuyến cáo bởi nhiều hội chuyên khoa:

• Dùng máy tạo ẩm: Duy trì độ ẩm phòng khoảng 40–60%. Vệ sinh, thay nước máy tạo ẩm hằng ngày để tránh nấm mốc/vi khuẩn.
• Tắm nước ấm ngắn: 5–10 phút trong phòng tắm kín giúp dễ thở hơn mà không cần cúi gần nguồn nước sôi.
• Vệ sinh mũi họng:
  • Nhỏ/xịt dung dịch nước muối sinh lý 0,9% để làm sạch mũi (không tự pha nước muối nồng độ cao; không dùng nước không tiệt trùng để rửa mũi).
  • Ngậm nước muối sinh lý để làm dịu họng (không cần nồng độ cao vì dễ gây rát, phù nề niêm mạc).
• Nếu hít hơi ấm (không sôi):
  • Dùng nước ấm vừa phải, để mặt cách xa tối thiểu 30–40cm, không trùm kín đầu, không xông quá 5–10 phút.
  • Tránh thêm tinh dầu đậm đặc; ngừng ngay nếu choáng váng, khó thở, ho nhiều, chảy nước mắt/mũi dữ dội.
  • Tuyệt đối không áp dụng cho trẻ em.

Vệ sinh mũi họng bằng dung dịch nước muối sinh lý giúp giảm nghẹt mũi an toàn hơn xông hơi

Chăm sóc tại nhà khi mắc COVID-19: những gì có bằng chứng

• Nghỉ ngơi, uống đủ nước; ăn uống đầy đủ dinh dưỡng để hỗ trợ hệ miễn dịch.
• Hạ sốt, giảm đau theo hướng dẫn của bác sĩ/nhân viên y tế. Không tự ý dùng kháng sinh hoặc phối hợp nhiều thuốc không rõ tác dụng.
• Cách ly phù hợp, đeo khẩu trang, rửa tay, tăng thông khí phòng (mở cửa sổ, dùng quạt thông gió).
• Theo dõi triệu chứng: đo thân nhiệt, theo dõi nhịp thở; nếu có máy đo SpO₂ tại nhà, nên kiểm tra định kỳ khi nghỉ ngơi.
• Tránh xông tinh dầu/“xông tỏi”, tránh hít hơi nước quá nóng, tránh xông phòng để “khử khuẩn”.
• Tập thở nhẹ nhàng nếu được nhân viên y tế hướng dẫn; vận động nhẹ khi đỡ mệt.
• Sau khi đã âm tính, nếu trẻ vẫn còn ho kéo dài, mệt mỏi, rối loạn khứu giác/vị giác, phụ huynh có thể tham khảo thêm: khám hậu COVID cho trẻ em ở đâu.

“Ra mồ hôi để hạ sốt” có nên xông?

Một số người tin rằng xông để “ra mồ hôi” sẽ giúp hạ sốt. Thực tế, ra mồ hôi là một cơ chế điều hòa thân nhiệt, không phải là “đào thải virus”. Ép cơ thể ra quá nhiều mồ hôi bằng xông nóng có thể làm mất nước, chóng mặt, tụt huyết áp, nhất là khi đang sốt cao. Hạ sốt nên dựa vào nghỉ ngơi, bù nước, mặc thoáng mát và sử dụng thuốc hạ sốt theo tư vấn của nhân viên y tế, không dùng xông nóng kéo dài.

Xông nóng làm tăng tiết mồ hôi nhưng không giúp diệt virus và có thể gây mất nước, mệt lả

Khi nào cần liên hệ bác sĩ hoặc đến bệnh viện?

Liên hệ y tế ngay nếu có bất kỳ dấu hiệu cảnh báo nào sau đây:

• Khó thở, thở nhanh hơn bình thường, đau/tức ngực.
• Lú lẫn, lơ mơ, không tỉnh táo như thường ngày.
• Môi/ngón tay tím tái, SpO₂ dưới 94% khi thở khí trời (hoặc giảm so với mức bình thường của bạn).
• Sốt cao kéo dài trên 3 ngày hoặc sốt không đáp ứng với biện pháp chăm sóc cơ bản.
• Mất nước: khát nhiều, tiểu ít, chóng mặt khi đứng dậy.
• Phụ nữ mang thai, người cao tuổi, người mắc bệnh nền (tim mạch, phổi mạn tính, đái tháo đường, suy thận…), người ức chế miễn dịch.
• Trẻ dưới 3 tháng tuổi sốt; trẻ lớn khó thở, bỏ bú/bỏ ăn, lừ đừ, co giật.

Đừng trì hoãn vì tự xông hoặc thử các biện pháp chưa được kiểm chứng.

Câu hỏi thường gặp về xông khi mắc COVID-19

Xông phòng bằng tinh dầu có diệt được SARS-CoV-2 không?

Chưa có bằng chứng thực tế nào cho thấy xông phòng bằng tinh dầu làm giảm nồng độ virus đến mức an toàn trong không khí. Phòng ngừa lây nhiễm dựa vào thông khí tốt, đeo khẩu trang đúng cách và vệ sinh bề mặt bằng dung dịch khử khuẩn đạt chuẩn.

Xông tỏi có trị được COVID-19 không?

Không. “Xông tỏi” không có bằng chứng diệt virus trong cơ thể và có thể gây kích ứng, bỏng niêm mạc. Tỏi có thể là gia vị lành mạnh trong bữa ăn, nhưng không nên hít/đắp/xông vào mũi họng để trị bệnh.

Trẻ em bị COVID có nên xông không?

Không khuyến cáo. Trẻ rất dễ bị bỏng hơi và kích ứng đường thở. Với trẻ nghẹt mũi, nên nhỏ/xịt nước muối sinh lý, hút mũi (ở trẻ nhỏ) và cho trẻ uống đủ nước; nếu triệu chứng kéo dài hoặc nặng, đưa trẻ đi khám.

Sau âm tính, xông để “thải độc, phục hồi phổi” có cần thiết?

Không cần. Sau giai đoạn cấp, tập thở, vận động tăng dần, ngủ đủ, ăn uống cân bằng, tiêm vắc-xin nhắc lại theo khuyến cáo là nền tảng phục hồi. Nếu còn ho, hụt hơi, mệt mỏi kéo dài, hãy trao đổi với bác sĩ để được đánh giá và hướng dẫn phục hồi chức năng hô hấp.

Bị COVID có nên xông không nếu tôi thấy dễ chịu khi hít hơi ấm?

Nếu bạn thấy dễ chịu khi hít không khí ấm ẩm, hãy chọn cách an toàn: dùng máy tạo ẩm, tắm ấm ngắn, vệ sinh mũi bằng nước muối sinh lý. Tránh xông nước quá nóng, tránh tinh dầu đậm đặc, không áp dụng cho trẻ em, người có hen/dị ứng.

Kết luận

Bị COVID có nên xông không? Xông hơi không diệt được virus và không rút ngắn thời gian mắc bệnh. Tác dụng nếu có chỉ là giảm nghẹt mũi tạm thời, trong khi nguy cơ bỏng và kích ứng niêm mạc không hề nhỏ, nhất là ở trẻ em và người có bệnh hô hấp. Hãy ưu tiên các biện pháp có bằng chứng: nghỉ ngơi, bù nước, vệ sinh mũi bằng nước muối sinh lý, thông khí phòng tốt, theo dõi dấu hiệu nặng và liên hệ nhân viên y tế khi cần. Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên luôn cập nhật khuyến cáo dựa trên bằng chứng để hỗ trợ bạn chăm sóc sức khỏe an toàn.

Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.