Bệnh Cường Giáp Ở Phụ Nữ: Nguyên Nhân, Triệu Chứng, Chẩn Đoán và Điều Trị An Toàn

Bệnh Cường Giáp ở Phụ Nữ là một vấn đề nội tiết phổ biến, ảnh hưởng đến sức khỏe tim mạch, xương, mắt, khả năng sinh sản và thai kỳ. Bài viết được biên soạn bởi Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên, tổng hợp từ các khuyến cáo y khoa uy tín, giúp bạn hiểu rõ cơ chế, nhận biết sớm và lựa chọn hướng xử trí an toàn. Nếu bạn muốn tìm hiểu khái niệm nền tảng, hãy tham khảo thêm trang bệnh cường giáp là gì (https://benhvienphucyen.vn/benh-cuong-giap-la-gi/).

Bệnh cường giáp ở phụ nữ là gì?

Cường giáp (hyperthyroidism) là tình trạng tuyến giáp hoạt động quá mức, sản xuất nhiều hormon giáp (T3, T4) khiến cơ thể “tăng tốc” chuyển hóa. Ở phụ nữ, nguyên nhân thường gặp nhất là bệnh Basedow (Graves), một bệnh lý tự miễn khiến kháng thể kích thích tuyến giáp hoạt động quá mức. Ngoài ra còn có bướu giáp đa nhân độc, u tuyến độc, viêm tuyến giáp (như viêm tuyến giáp sau sinh), hoặc tác động của thuốc chứa i-ốt.

Phụ nữ bị ảnh hưởng nhiều hơn nam giới do yếu tố miễn dịch và nội tiết — tỷ lệ mắc cường giáp ở nữ cao gấp vài lần nam trong các thống kê quốc tế. Giai đoạn mang thai, sau sinh, hoặc tiền mãn kinh là những thời điểm dễ “nhạy cảm” với rối loạn tuyến giáp, vì nồng độ hormon và miễn dịch biến đổi mạnh.

Cường giáp có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, từ thanh thiếu niên, phụ nữ trưởng thành cho tới người cao tuổi. Tuy vậy, biểu hiện và nguy cơ biến chứng thay đổi tùy từng nhóm: người trẻ hay gặp hồi hộp, lo âu; người lớn tuổi có thể biểu hiện không điển hình như sụt cân, mệt mỏi, rối loạn nhịp tim.

Vì sao phụ nữ dễ mắc cường giáp hơn?

• Yếu tố tự miễn: Phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh tự miễn (như Basedow, Hashimoto) cao hơn, một phần liên quan đến sự khác biệt về nhiễm sắc thể và hormon sinh dục. Kháng thể kích thích thụ thể TSH (TRAb) khiến tuyến giáp “làm việc quá sức”.
• Thai kỳ và hậu sản: Hệ miễn dịch thay đổi để thích nghi với thai nhi, sau sinh thường có “dao động miễn dịch” có thể kích hoạt viêm tuyến giáp sau sinh hoặc bộc lộ bệnh Basedow tiềm ẩn.
• I-ốt: Thiếu hoặc thừa i-ốt đều có thể ảnh hưởng đến chức năng tuyến giáp. Chế độ ăn, bổ sung vi chất trong thai kỳ cần được cân bằng, tránh cực đoan.
• Thuốc và môi trường: Amiodarone, lithium, cản quang chứa i-ốt, hoặc phơi nhiễm hóa chất có thể gây rối loạn chức năng tuyến giáp. Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ bệnh mắt do Basedow.
• Di truyền và gia đình: Có người thân mắc bệnh tuyến giáp làm tăng nguy cơ, đặc biệt trong bối cảnh tự miễn.

Sau khi hiểu các yếu tố nguy cơ, phụ nữ nên chú ý các dấu hiệu thay đổi chuyển hóa, tim mạch, mắt hoặc chu kỳ kinh nguyệt, vì đó thường là “manh mối” gợi ý cường giáp.

Phụ nữ có nguy cơ cường giáp cao do yếu tố nội tiết và miễn dịch

Triệu chứng bệnh cường giáp ở phụ nữ: cách nhận biết sớm

Cường giáp thường “thúc” cơ thể hoạt động nhanh hơn bình thường. Những dấu hiệu phổ biến gồm:

• Tim đập nhanh, hồi hộp, đánh trống ngực — nhịp tim nghỉ ngơi có thể trên 100 nhịp/phút.
• Run tay, đổ mồ hôi nhiều, sợ nóng, không chịu được thời tiết oi bức; da ấm, ẩm.
• Sụt cân dù ăn ngon và ăn nhiều; bồn chồn, lo âu, ngủ kém; mệt mỏi kéo dài.
• Tăng nhu động ruột: đi ngoài nhiều lần, phân sệt hoặc lỏng; hiếm khi đau quặn rõ.
• Bướu giáp: cổ to hơn, có thể không đều hai thùy; đôi khi sờ thấy nhân giáp.
• Mắt: cộm, chói, chảy nước mắt, nhìn mờ; ở Basedow có thể mắt lồi, khó nhắm kín.
• Tóc rụng, móng dễ gãy; ở phụ nữ có thể kèm rối loạn kinh nguyệt, giảm khả năng thụ thai.

Một số bệnh nhân biểu hiện “âm thầm” như chỉ sụt cân, mệt mỏi, hoặc rối loạn nhịp tim mà không thấy run tay hoặc mắt lồi. Nếu bạn có các dấu hiệu trên, việc thăm khám sớm giúp chẩn đoán và điều trị kịp thời, hạn chế biến chứng.

Cường giáp trong thai kỳ và hậu sản: cần lưu ý gì?

Cường giáp trong thai kỳ có thể làm tăng nguy cơ tiền sản giật, sinh non, nhẹ cân, sảy thai và suy tim ở mẹ. Điều trị đúng mức giúp giảm đáng kể rủi ro, nhưng cần bác sĩ Nội tiết phối hợp Sản khoa để cân bằng giữa kiểm soát hormon và an toàn cho thai.

Nguyên tắc chẩn đoán khi mang thai: TSH giảm, FT4 (hoặc tổng T4 tính theo thai kỳ) tăng. Một số xét nghiệm hình ảnh như xạ hình tuyến giáp và iod phóng xạ bị chống chỉ định trong thai kỳ. Viêm tuyến giáp sau sinh thường xuất hiện trong 12 tháng hậu sản: giai đoạn đầu có thể cường giáp nhẹ thoáng qua, sau đó chuyển sang suy giáp. Tình trạng này nhiều khi tự hồi phục, nhưng cần theo dõi sát vì ảnh hưởng đến năng lượng, tâm trạng, và chăm sóc trẻ.

Trong thai kỳ hoặc cho con bú, lựa chọn điều trị và liều thuốc phải cá thể hóa, trao đổi kỹ với bác sĩ về lợi ích – nguy cơ. Việc kiểm soát quá mức có thể dẫn đến suy giáp, gây tác động không mong muốn; tìm hiểu thêm về suy tuyến giáp có nguy hiểm không (https://benhvienphucyen.vn/suy-tuyen-giap-co-nguy-hiem-khong/) để nắm bức tranh toàn diện.

Chẩn đoán cường giáp: xét nghiệm và hình ảnh học

Chẩn đoán dựa trên kết hợp triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm:

• Xét nghiệm hormon: TSH giảm thấp hoặc không đo được; FT4 và/hoặc FT3 tăng. Đây là “dấu vết” sinh hóa điển hình của cường giáp.
• Kháng thể tuyến giáp: TRAb/TSI hỗ trợ chẩn đoán Basedow. Trong nghi ngờ viêm tuyến giáp sau sinh, kháng thể kháng TPO có thể dương tính.
• Siêu âm tuyến giáp: đánh giá kích thước, cấu trúc, mạch máu; phát hiện nhân giáp hoặc đặc điểm hướng tới Basedow. Xạ hình tuyến giáp dùng để phân biệt Basedow với viêm tuyến giáp, nhưng không áp dụng cho phụ nữ mang thai hoặc cho con bú khi chưa ngừng cho bú theo hướng dẫn.
• Điện tâm đồ: phát hiện nhịp nhanh xoang, rung nhĩ; ở người lớn tuổi, đây là xét nghiệm quan trọng sàng lọc biến chứng tim.
• Xét nghiệm chức năng tuyến giáp định kỳ giúp theo dõi đáp ứng điều trị và điều chỉnh kế hoạch chăm sóc; tham khảo xét nghiệm chức năng tuyến giáp (https://benhvienphucyen.vn/xet-nghiem-chuc-nang-tuyen-giap/) để hiểu các chỉ số thường dùng.

Việc chẩn đoán chính xác nguyên nhân (Basedow, viêm, bướu độc) là nền tảng để lựa chọn phương án điều trị phù hợp, nhất là với phụ nữ có kế hoạch mang thai.

Điều trị bệnh cường giáp ở phụ nữ: các phương án an toàn

Tùy nguyên nhân, mức độ và bối cảnh (mang thai, cho con bú, có bệnh nền tim), bác sĩ sẽ đề xuất một hoặc phối hợp nhiều phương án sau:

• Kiểm soát triệu chứng: Thuốc giúp giảm nhịp tim nhanh, run tay, hồi hộp được sử dụng ngắn hạn hoặc trong giai đoạn đầu. Đây không phải là điều trị nguyên nhân, nhưng giúp người bệnh dễ chịu hơn và giảm nguy cơ tim mạch trong khi chờ tác dụng của điều trị chính.
• Thuốc kháng giáp tổng hợp: Ức chế tổng hợp hormon giáp tại tuyến. Phác đồ và thời gian dùng thuốc phải cá thể hóa, được bác sĩ theo dõi định kỳ xét nghiệm để điều chỉnh, nhằm đạt ổn định hormon mà hạn chế tác dụng phụ. Trong thai kỳ, lựa chọn thuốc và thời điểm dùng cần tuân theo khuyến cáo chuyên khoa.
• I-ốt phóng xạ: Làm “dịch giảm” hoạt tính tuyến giáp quá mức bằng bức xạ tại chỗ. Không áp dụng trong thai kỳ và cần trao đổi kỹ về kế hoạch sinh sản (thường khuyến cáo trì hoãn thụ thai một thời gian sau điều trị).
• Phẫu thuật: Cân nhắc khi bướu giáp lớn gây chèn ép, nghi ngờ ác tính, hoặc không kiểm soát được bằng thuốc/iod phóng xạ. Sau phẫu thuật có thể cần hormon giáp thay thế, tùy phần tuyến còn lại.
• Quản lý bệnh mắt do Basedow: Ngừng hút thuốc, bảo vệ mắt khỏi gió và ánh sáng, dùng nước mắt nhân tạo; trường hợp nặng cần bác sĩ Mắt phối hợp Nội tiết để điều trị chuyên sâu.

Điều trị cường giáp bằng thuốc kháng giáp tổng hợp ở phụ nữ

Trong mọi trường hợp, đừng tự ý mua thuốc hoặc thay đổi phác đồ. Theo dõi sát các xét nghiệm và triệu chứng là chìa khóa để tối ưu hiệu quả và an toàn, đặc biệt khi bạn đang mang thai hoặc nuôi con nhỏ.

Biến chứng cần cảnh giác

Nếu không phát hiện và điều trị kịp thời, bệnh cường giáp ở phụ nữ có thể dẫn đến:

• Tim mạch: Nhịp nhanh, rung nhĩ, suy tim — đặc biệt ở người lớn tuổi hoặc có bệnh nền tim. Rung nhĩ làm tăng nguy cơ đột quỵ.
• Bão giáp: Tình trạng nặng, khẩn cấp khi hormon giáp tăng đột biến, gây sốt cao, rối loạn tri giác, suy đa cơ quan; cần cấp cứu.
• Mắt: Viêm, khô, lồi mắt, nhìn đôi; nặng có thể tổn thương giác mạc. Hút thuốc lá làm bệnh mắt nặng hơn.
• Xương: Tiêu xương, loãng xương, tăng nguy cơ gãy xương do chuyển hóa quá nhanh.
• Chuyển hóa và sinh sản: Sụt cân, yếu cơ, rối loạn kinh nguyệt, giảm khả năng thụ thai; trong thai kỳ, nguy cơ biến chứng cho mẹ và bé tăng.

Cường giáp ở phụ nữ gây nhịp tim nhanh và biến chứng tim mạch

Hãy ghi nhớ: cường giáp không chỉ là “hồi hộp” hay “run tay”. Đó là rối loạn nội tiết toàn thân cần được theo dõi y khoa bài bản.

Phòng ngừa và chăm sóc hỗ trợ

• I-ốt hợp lý: Đảm bảo đủ i-ốt theo khuyến cáo dinh dưỡng, đặc biệt khi mang thai. Tránh lạm dụng thực phẩm chức năng chứa i-ốt cao nếu không có chỉ định.
• Lối sống: Ngủ đủ, giảm stress, hạn chế chất kích thích; tập luyện đều giúp tăng sức bền và kiểm soát lo âu.
• Dinh dưỡng: Ăn đa dạng, cân bằng. Người bệnh tim mạch hoặc có triệu chứng tiêu hóa cần lựa chọn thực phẩm dễ tiêu, chia nhỏ bữa. Tránh quá nhiều muối i-ốt khi chưa có chỉ định.
• Không hút thuốc: Nguy cơ bệnh mắt nặng lên rõ rệt ở người hút thuốc.
• Theo dõi định kỳ: Khám Nội tiết và xét nghiệm định kỳ để điều chỉnh phác đồ, đặc biệt sau sinh hoặc khi có kế hoạch mang thai.

Khi siêu âm phát hiện nhân giáp hoặc đặc điểm bất thường, bác sĩ sẽ xem xét theo dõi hay can thiệp; nếu có dấu hiệu vôi hóa trong nhân, bạn có thể tham khảo thêm thông tin tại trang vôi hóa tuyến giáp (https://benhvienphucyen.vn/voi-hoa-tuyen-giap/).

Một số người bệnh Basedow có biểu hiện da đặc trưng như phù niêm trước xương chày. Nếu bạn có tổn thương da kèm theo rối loạn tuyến giáp, hãy trao đổi với bác sĩ; thông tin tổng quan da liễu tại mục bệnh phong da liễu (https://benhvienphucyen.vn/benh-phong-da-lieu/) có thể hữu ích cho bạn.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

• Tim đập nhanh, hồi hộp, khó thở, đánh trống ngực kéo dài.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân, run tay, mất ngủ, nóng bức bất thường.
• Mắt cộm, chảy nước mắt, nhìn đôi, khó nhắm kín hoặc thấy mắt lồi.
• Bướu cổ to nhanh, khàn tiếng, khó nuốt.
• Phụ nữ có kế hoạch mang thai, đang mang thai hoặc sau sinh có dấu hiệu nghi ngờ rối loạn tuyến giáp.
• Người lớn tuổi xuất hiện nhịp tim không đều, chóng mặt, mệt mỏi dai dẳng.

Khám sớm giúp chẩn đoán chính xác và giảm nguy cơ biến chứng. Khám định kỳ cũng quan trọng để theo dõi đáp ứng điều trị và điều chỉnh kế hoạch chăm sóc theo từng giai đoạn.

Khám tuyến giáp định kỳ giúp phát hiện sớm cường giáp ở phụ nữ

Câu hỏi thường gặp

• Cường giáp có làm sụt cân dù ăn nhiều không?
  Có. Hormon giáp tăng làm tốc độ chuyển hóa tăng, cơ thể “đốt” năng lượng nhanh hơn. Bạn có thể ăn nhiều nhưng vẫn giảm cân, kèm theo mệt, yếu cơ.

• Cường giáp có gây lo âu, mất ngủ?
  Thường gặp. Tăng hormon giáp kích thích hệ thần kinh, dẫn tới bồn chồn, lo âu, khó ngủ. Quản lý cường giáp hiệu quả thường giúp cải thiện các triệu chứng này.

• Phụ nữ cho con bú có dùng thuốc kháng giáp được không?
  Một số thuốc có thể dùng ở liều phù hợp khi cho con bú, nhưng phải do bác sĩ chỉ định và theo dõi. Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc.

• Cường giáp có thể chuyển sang suy giáp?
  Có thể, do nguyên nhân bệnh, do viêm tuyến giáp sau sinh, hoặc sau điều trị (như i-ốt phóng xạ, phẫu thuật). Điều này không xấu nếu được quản lý đúng cách; bạn cần tái khám đều để điều chỉnh hormon khi cần.

Kết luận

Bệnh cường giáp ở phụ nữ là rối loạn nội tiết có thể kiểm soát hiệu quả nếu được chẩn đoán sớm, theo dõi bài bản và lựa chọn phương án điều trị phù hợp với từng giai đoạn cuộc sống — đặc biệt trong thai kỳ và hậu sản. Đừng bỏ qua các dấu hiệu như tim nhanh, sụt cân, sợ nóng, run tay hoặc thay đổi mắt. BRANCH_CUA_BAN luôn cập nhật thông tin y khoa dựa trên khuyến cáo mới nhất từ các hội chuyên khoa để đồng hành cùng bạn trong chăm sóc sức khỏe tuyến giáp an toàn.

Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.