5 Tai Biến Sản Khoa: Dấu Hiệu Nhận Biết, Nguyên Nhân và Cách Phòng Ngừa

Tai biến sản khoa có thể xảy ra trong thai kỳ, khi chuyển dạ hoặc giai đoạn hậu sản. Hiểu rõ 5 Tai Biến Sản Khoa thường gặp, nhận biết sớm dấu hiệu nguy hiểm và chủ động phòng ngừa sẽ giúp mẹ bầu an toàn hơn trong suốt hành trình sinh nở. Bài viết được biên soạn bởi Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên, tổng hợp từ các khuyến cáo sản khoa uy tín nhằm hỗ trợ bạn đọc Việt tiếp cận thông tin chính xác và dễ hiểu.

Tham khảo thêm cách giữ thai trong 3 tháng đầu để tối ưu an toàn cho thai kỳ: cách giữ thai trong 3 tháng đầu.

Tai biến sản khoa là gì?

Tai biến sản khoa là những biến chứng nguy hiểm liên quan đến thai kỳ, quá trình sinh nở hoặc thời kỳ hậu sản. Chúng có thể diễn tiến nhanh, đe dọa tính mạng của mẹ và bé nếu không được phát hiện sớm và xử trí kịp thời. Năm nhóm tai biến điển hình gồm: vỡ tử cung, băng huyết sau sinh, tiền sản giật/sản giật, nhiễm trùng hậu sản và uốn ván rốn sơ sinh.

Những tai biến này có thể gặp ở cả sản phụ khỏe mạnh lẫn người có bệnh nền. Tuy nhiên, nguy cơ tăng lên ở các trường hợp mang thai tuổi quá trẻ (<17 tuổi) hoặc lớn (>40 tuổi), tiền sử mổ lấy thai, đa thai, tăng huyết áp, đái tháo đường, thiếu máu, hoặc chăm sóc thai kỳ không đầy đủ. Việc hiểu và nhận diện 5 tai biến sản khoa giúp gia đình chủ động hơn trong theo dõi và phòng ngừa.

Các yếu tố nguy cơ chung cần lưu ý

• Mang thai quá sớm hoặc quá muộn, khoảng cách giữa các lần mang thai quá gần.
• Bệnh lý nền: tăng huyết áp (cao huyết áp), bệnh thận, đái tháo đường, rối loạn đông máu.
• Thai to, đa thai, bất thường ngôi thai hoặc sự gắn kết bánh nhau.
• Chăm sóc thai kỳ thiếu đầy đủ: ít/không khám thai định kỳ, không tiêm phòng, dinh dưỡng kém.
• Lao động nặng, tiếp xúc hóa chất độc hại, hút thuốc lá, rượu bia, chất kích thích.
• Tự ý dùng thuốc trong thai kỳ, đặc biệt 3 tháng đầu, hoặc dùng thuốc không theo hướng dẫn bác sĩ.

Trong thai kỳ, hạn chế tối đa việc tự mua và sử dụng thuốc khi chưa được bác sĩ sản khoa tư vấn. Nhiều loại thuốc có thể ảnh hưởng đến sự hình thành cơ quan của thai nhi, làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh hoặc biến chứng sản khoa.

Cảnh báo tác hại tự ý dùng thuốc khi mang thai gây tăng nguy cơ tai biến sản khoa

Vỡ tử cung

Vỡ tử cung là tình trạng lớp cơ tử cung bị rách, thường xảy ra trong chuyển dạ do cơn co quá mạnh, kéo dài hoặc trên nền sẹo mổ cũ (mổ lấy thai, mổ u xơ tử cung). Đây là biến chứng cấp cứu, có thể gây xuất huyết ồ ạt, suy thai hoặc tử vong nếu chậm trễ.

Dấu hiệu cảnh báo có thể bao gồm: cơn đau bụng dữ dội đột ngột, chảy máu âm đạo bất thường, thai tụt thấp nhanh (mất “điểm cố định” của ngôi thai), tim thai bất thường, mẹ choáng: da tái, mạch nhanh, huyết áp tụt, vã mồ hôi, rối loạn ý thức. Ngoài ra, tử cung có thể thay đổi hình dạng, sờ thấy phần thai dưới da thành bụng khi vỡ lớn.

Phòng ngừa tập trung vào quản lý chuyển dạ an toàn: không để chuyển dạ kéo dài, theo dõi sát sản phụ có sẹo mổ cũ, sử dụng các biện pháp kích thích co bóp tử cung đúng chỉ định và liều lượng tại cơ sở y tế. Khi nghi ngờ vỡ tử cung, cần gọi cấp cứu và chuyển ngay đến bệnh viện có khả năng phẫu thuật khẩn cấp.

Băng huyết sau sinh

Băng huyết sau sinh là chảy máu quá nhiều sau sinh (thường tính trong 24 giờ đầu – băng huyết sớm, và đến 6 tuần hậu sản – băng huyết muộn). Định lượng thường dùng: ≥500 ml sau sinh thường hoặc ≥1000 ml sau mổ lấy thai, song trên thực tế bác sĩ sẽ đánh giá theo tình trạng huyết động và lâm sàng. Nguyên nhân thường gặp nhất là đờ tử cung (tử cung co hồi kém), ngoài ra còn có sót nhau, rách đường sinh dục, lộn tử cung, rối loạn đông máu.

Dấu hiệu: ra máu âm đạo nhiều liên tục hoặc thành cục, choáng: mệt mỏi, da tái, mạch nhanh, huyết áp thấp, chân tay lạnh, vã mồ hôi. Đây là cấp cứu sản khoa, cần xử trí ngay bằng các biện pháp chuyên môn tại bệnh viện: xoa đáy tử cung, thuốc co hồi tử cung, kiểm soát bánh nhau và đường sinh dục, truyền dịch, truyền máu khi cần.

Phòng ngừa băng huyết sau sinh bao gồm quản lý tích cực giai đoạn sổ nhau, phát hiện và xử trí sớm đờ tử cung, hạn chế chuyển dạ kéo dài và tăng cường dự phòng thiếu máu trong thai kỳ bằng dinh dưỡng, bổ sung sắt theo tư vấn.

Tiền sản giật và sản giật

Tiền sản giật là tình trạng tăng huyết áp xuất hiện sau tuần 20 thai kỳ, kèm theo protein niệu hoặc dấu hiệu tổn thương cơ quan (giảm tiểu cầu, tăng men gan, suy thận, phù phổi, triệu chứng thần kinh – thị giác). Sản giật là khi xảy ra co giật trên nền tiền sản giật, là biến chứng nghiêm trọng đe dọa tính mạng.

Triệu chứng báo động của tiền sản giật nặng có thể gồm: đau đầu dữ dội, nhìn mờ/ruồi bay, đau vùng thượng vị hoặc hạ sườn phải, phù đột ngột, tăng cân nhanh, tiểu ít, tăng huyết áp đo lặp lại. Khi lên cơn sản giật: co cứng cơ toàn thân, mất ý thức, có thể cắn lưỡi, nguy cơ hít sặc, suy hô hấp, suy thai.

Quản lý tiền sản giật cần khám và theo dõi tại cơ sở y tế: nghỉ ngơi, theo dõi huyết áp – protein niệu – men gan – tiểu cầu – tình trạng thai, cân nhắc thời điểm sinh phù hợp, dùng thuốc dự phòng co giật (như magnesium sulfate) theo phác đồ bác sĩ. Phòng ngừa dựa vào khám thai định kỳ, kiểm soát tốt bệnh nền, dinh dưỡng hợp lý và nhận biết sớm dấu hiệu cảnh báo.

Sản giật là biến chứng nặng của tiền sản giật, cần xử trí cấp cứu tại bệnh viện

Nhiễm trùng hậu sản (nhiễm khuẩn sau sinh)

Nhiễm trùng hậu sản là nhiễm khuẩn xảy ra sau sinh do vi khuẩn xâm nhập từ đường sinh dục hoặc qua máu. Nguy cơ tăng khi chuyển dạ kéo dài, ối vỡ sớm, thăm khám âm đạo nhiều lần, mổ lấy thai, vệ sinh kém hoặc chăm sóc vết khâu chưa đúng.

Dấu hiệu thường gặp: sốt ≥38°C, mệt mỏi, tử cung co hồi chậm và đau, sản dịch hôi, đau – nóng – sưng – đỏ quanh vết mổ/vết khâu tầng sinh môn, đôi khi vết mổ có dấu hiệu bung dịch hoặc viêm. Kèm theo rối loạn tiểu tiện: tiểu buốt, tiểu khó hoặc tiểu nhiều lần. Cần đi khám sớm để được đánh giá, làm xét nghiệm và điều trị kháng sinh, chăm sóc vết thương đúng cách theo hướng dẫn bác sĩ.

Sau sinh, mệt mỏi kéo dài cũng có thể liên quan đến rối loạn tuyến giáp ở phụ nữ. Để hiểu rõ hơn nguy cơ và dấu hiệu cảnh báo, bạn có thể tham khảo: suy tuyến giáp có nguy hiểm không.

Uốn ván rốn sơ sinh

Uốn ván rốn sơ sinh thường xảy ra do cắt rốn bằng dụng cụ không tiệt trùng hoặc chăm sóc rốn không đúng cách; nguy cơ tăng khi mẹ chưa được tiêm phòng uốn ván đầy đủ. Đây là tình trạng rất nguy hiểm ở trẻ sơ sinh.

Dấu hiệu: trẻ bỏ bú, sốt, quấy khóc, co cứng hàm (há miệng khó), cứng cơ, gồng người, tăng phản xạ, xuất hiện các cơn co giật. Khi nghi ngờ, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế ngay để được chẩn đoán và xử trí. Phòng ngừa hiệu quả nhất là tiêm phòng uốn ván cho mẹ đủ mũi trong thai kỳ và chăm sóc – vệ sinh rốn đúng cách theo hướng dẫn nhân viên y tế.

Nguyên tắc chẩn đoán và xử trí khẩn cấp (dành cho gia đình)

• Nhận biết dấu hiệu nguy hiểm: ra máu âm đạo bất thường, đau bụng dữ dội, co giật, sốt cao, mệt lả, ngất, thai máy bất thường hoặc không thấy thai máy.
• Không tự ý dùng thuốc giảm đau, cầm máu hoặc “chữa mẹo” tại nhà khi có dấu hiệu cảnh báo.
• Gọi cấp cứu và đưa mẹ/bé đến bệnh viện gần nhất có dịch vụ sản khoa nếu xuất hiện các triệu chứng nghiêm trọng.
• Cung cấp đầy đủ thông tin cho nhân viên y tế: tuổi thai, bệnh nền, thuốc đang dùng, tiền sử mổ lấy thai, diễn biến triệu chứng, lượng máu chảy ước tính.
• Luôn theo dõi tại cơ sở y tế đến khi tình trạng ổn định, tuân thủ hướng dẫn chăm sóc hậu sản, lịch tái khám và tiêm chủng.

Các nguyên tắc trên nhằm đảm bảo xử trí kịp thời và an toàn, giảm thiểu rủi ro của 5 tai biến sản khoa.

Phòng ngừa tai biến sản khoa: từ trước khi mang thai đến sau sinh

Phòng ngừa hiệu quả bắt đầu từ lập kế hoạch mang thai an toàn, chăm sóc thai kỳ chuẩn, quản lý chuyển dạ đúng và hậu sản khoa học.

Trước khi mang thai:

• Khám tiền thai để đánh giá bệnh nền (huyết áp, đường huyết, tuyến giáp, thận), điều chỉnh thuốc có thể ảnh hưởng thai, bổ sung acid folic theo tư vấn.
• Tiêm phòng các bệnh cần thiết: uốn ván, cúm, viêm gan B…; tầm soát – phòng ngừa bệnh lây truyền qua đường tình dục khi có nguy cơ. Với các cặp đôi cần phòng ngừa HIV, chuẩn bị thai kỳ an toàn có thể cân nhắc dự phòng trước phơi nhiễm theo tư vấn chuyên môn: mua thuốc prep ở đâu.

Trong thai kỳ:

• Khám thai định kỳ, đặc biệt các mốc quan trọng: 12–13 tuần, 20–24 tuần, 30–32 tuần; siêu âm và xét nghiệm sàng lọc theo chỉ định để phát hiện sớm bất thường.
• Dinh dưỡng lành mạnh, đủ năng lượng và vi chất (sắt, canxi…), hạn chế rượu bia, thuốc lá, chất kích thích; nghỉ ngơi phù hợp, kiểm soát tăng cân.
• Tuân thủ hướng dẫn bác sĩ về theo dõi huyết áp, đường huyết, các triệu chứng cảnh báo của tiền sản giật và băng huyết.

Khám thai định kỳ giúp phát hiện sớm nguy cơ và phòng ngừa tai biến sản khoa

Sau sinh:

• Giữ vệ sinh cá nhân và vùng kín đúng cách, chăm sóc vết khâu tầng sinh môn/vết mổ theo hướng dẫn; theo dõi sản dịch, thân nhiệt, đau bất thường.
• Thiết lập việc cho bú sớm, đúng cách để tử cung co hồi tốt và giảm nguy cơ băng huyết; nếu gặp khó khăn, có thể tham khảo các biện pháp hỗ trợ khoa học: cách kích sữa về nhiều.
• Hạn chế quan hệ tình dục sớm sau sinh, tái khám đúng lịch, tiêm chủng cho mẹ và bé theo khuyến cáo.

Nhận biết sớm: khi nào cần đi khám hoặc vào viện?

• Ra máu âm đạo nhiều, máu đỏ tươi hoặc máu kèm cục, thấm ướt băng nhanh.
• Đau đầu dữ dội, nhìn mờ, đau thượng vị, phù nặng, huyết áp cao đo lặp lại.
• Đau bụng dữ dội, cơn co liên tục kéo dài, thai máy giảm hoặc mất.
• Sốt ≥38°C, sản dịch hôi, đau tăng ở vùng vết khâu/vết mổ, tiểu buốt/khó.
• Trẻ sơ sinh bỏ bú, sốt, co cứng hàm/cơ, xuất hiện cơn co giật.

Nếu chưa có địa điểm khám phù hợp, bạn có thể tham khảo danh sách cơ sở uy tín: khám phụ khoa ở đâu tốt nhất tại hà nội.

Câu hỏi thường gặp

• 5 tai biến sản khoa thường gặp là gì?

  • Gồm vỡ tử cung, băng huyết sau sinh, tiền sản giật/sản giật, nhiễm trùng hậu sản và uốn ván rốn sơ sinh. Đây là những biến chứng nguy hiểm, cần phát hiện sớm và xử trí y tế kịp thời.

• Tiền sản giật có thể phòng ngừa không?

  • Khám thai định kỳ, kiểm soát bệnh nền, dinh dưỡng – nghỉ ngơi hợp lý, nhận biết dấu hiệu cảnh báo; tuân thủ hướng dẫn bác sĩ về theo dõi huyết áp, xét nghiệm cần thiết là các biện pháp quan trọng.

• Băng huyết sau sinh có dấu hiệu thế nào?

  • Chảy máu nhiều liên tục, chóng mặt – mệt lả, da tái, mạch nhanh, huyết áp tụt. Cần vào viện ngay để được xử trí.

• Mệt mỏi kéo dài sau sinh có nguy hiểm?

  • Mệt mỏi có thể do thiếu ngủ, thiếu máu, nhiễm trùng hậu sản hoặc rối loạn nội tiết (như tuyến giáp). Đừng bỏ qua thăm khám nếu triệu chứng dai dẳng. Tìm hiểu thêm: suy tuyến giáp có nguy hiểm không.

• Làm sao chăm sóc rốn phòng uốn ván sơ sinh?

  • Dùng dụng cụ tiệt trùng khi cắt rốn, giữ rốn khô – sạch, không bôi chất lạ, theo dõi dấu hiệu bất thường; đảm bảo mẹ tiêm đủ mũi uốn ván trong thai kỳ.

Kết luận

5 tai biến sản khoa – vỡ tử cung, băng huyết sau sinh, tiền sản giật/sản giật, nhiễm trùng hậu sản, uốn ván rốn sơ sinh – đều có thể đe dọa an toàn của mẹ và bé nếu phát hiện muộn. Khám thai định kỳ, dinh dưỡng – nghỉ ngơi hợp lý, tuân thủ hướng dẫn y tế và nhận biết sớm dấu hiệu nguy hiểm là chìa khóa phòng ngừa. Bệnh viện Đa khoa Khu Vực Phúc Yên luôn cập nhật thông tin sản khoa dựa trên khuyến cáo mới để đồng hành cùng mẹ bầu và gia đình trong hành trình thai sản an toàn.

Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, không thay thế cho ý kiến của bác sĩ. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp nào.